Ήμουν δέκα χρονών εκείνο το μαύρο πρωινό του Ιουλίου του 1974, όταν ήρθε ο χωροφύλακας να δώσει χαρτί επιστράτευσης στον πατέρα μου, επειδή ήταν στρατιωτικός, διωγμένος από τη χούντα, να παρουσιαστεί στη Θεσσαλονίκη. Γύρισε ανήμερα λόγω περασμένης ηλικίας, αλλά πρόλαβε να δει πως τα κασόνια που θα στελνόταν στην Κύπρο είχαν πέτρες και όχι όπλα. Θυμάμαι ότι είπε πως το παιχνίδι είναι πουλημένο. Την ίδια μέρα θυμάμαι που πετούσαμε στα καμιόνια των στρατιωτών ψωμιά, φρούτα, τσιγάρα και πολλά άλλα που θα ξεγελούσαν τις αγωνιώδεις ώρες για ένα αβέβαιο μέλλον. Οι ευχές μας συνόδευαν τους στρατιώτες με ένα μεγάλο γιατί.
Διαβάζοντας το νέο συλλογικό βιβλίο με επιμέλεια ακούραστου συγγραφέα και επιμελητή τέτοιων συλλογικών θεματικών βιβλίων Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη, από την Ελληνοεκδοτική, άνοιξε το κουτάκι της μνήμης. Διηγήματα Κυπρίων και Ελλήνων συγγραφέων έξυσαν τις πληγές, αν και πέρασαν 50 χρόνια από τότε, αναζητούν δικαιοσύνη, με οδηγούς τη μνήμη και τη φαντασία και ξεδιπλώνουν την ανθρώπινη τραγωδία μέσα από τις κοφτερές λέξεις τους. Μπορούμε να ελπίζουμε στη δικαίωση μέσα από τη λογοτεχνία; Σίγουρα οι αποφάσεις είναι των μεγάλων δυνάμεων. Αλλά αυτό που μπορούμε είναι να γνωρίζουμε την ιστορία του χρονικού, για να μην ξεχάσουμε. Η πένα είναι το όπλο τους. Στο συλλογικό αυτό βιβλίο θα διαβάσουμε τις μνήμες των: Μαρίας Αβρααμίδου, Βίβιαν Αβρααμίδου – Πλούμπη, Μάριου Αγαθοκλέους, Έρικας Αθανασίου, Πάμπη Αναγιωτού, Χρήστου Αργυρού, Δημήτρη Βαρβαρήγου, Αλεξάνδρας Γαλανού, Βασίλη Γκουρογιάννη, Χρίστος Ζάνου, Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη, Έλενας Ιωαννίδου, Κώστα Κατσώνη, Κώστα Λυμπουρή, Ανδρέα Μαλόρη, Γιώργου Μολέσκη, Κωνσταντίνου Μπούρα, Έλλης Παιονίδου, Κώστα Πατίνιου, Μαρίας Πυλιώτου, Γιώργου Πύργαρη, Λιάνας Σακελλίου, Αιμίλιου Σολωμού, Κώστα Στοφόρου, Ανδρέα Συμεού, Λίτσας Τότσκα, Φίλιππου Φιλίππου, Νένας Φιλούση, Τάκη Χατζηδημητρίου και Χρίστου Χατζήπαπα.
Ο Τάκης Χατζηδημητρίου γράφει αντί προλόγου, το ιστορικό του πραξικοπήματος, για να εντρυφήσει κυρίως τους νέους αναγνώστες, που δεν ζούσαν εκείνα τα χρόνια, το τι έγινε, ποιοι είναι οι φταίχτες και ποιοι οι προδότες. Προχωρώντας στα διηγήματα, διαβάζουμε για την προδοσία και για τη λάθος πλευρά των γεγονότων της Έρικας Αθανασίου. Ο Πάμπης Αναγιωτός μιλά για το φαρμακωμένο πηγάδι της ψυχής, για τα φταιξίματα των Μεγάλων που βάζουν χαρακιά σε μια γη, που ζουν αρμονικά οι λαοί, χωρίς να τους νοιάζει τα τραύματα, η φιλία και τα ιδανικά των λαών. Ιδιαίτερα οι Κύπριοι συγγραφείς του τόμου, παρά τη μελωδική γλώσσα τους που χρησιμοποιούν, μας συγκλονίζουν με τις καταθέσεις ψυχών. Οι μαρτυρίες των προσφύγων ταρακουνούν τον αναγνώστη διά χειρός του Χρήστου Αργυρού. Ο αγαπητός Δημήτρης Βαρβαρήγος μας γνωρίζει τους Αϊντίν και τον Παντελή με τις γυναίκες τους, για τη δική τους ειρήνη, που χάθηκε από τον έρημο τόπο τους «Φίλε πού είναι η δική μας ειρήνη»; Συγκινητικό διήγημα είναι και του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη, που μας συστήνει τον Παντελή Χρυσοστόμου που έγινε όμηρος, αγνοούμενος από τους δικούς μου, αφού οδηγήθηκε στην Τουρκία και έκανε οικογένεια. Παρακαλεί τον Θεό να του δώσει δύναμη να αντέξει, μυρίζει το χώμα και έρχεται η μυρωδιά της Κύπρου. Ζητά να του δώσει δύναμη να μην τρελαθεί και να στείλει μήνυμα με τα διαβατάρικα πουλιά στο νησί του ότι ζει.
Άλλοτε έρχονται όμορφες εικόνες από τη λαοφίλητη Κύπρο, το νησί της Αφροδίτης για να μας μαλακώσουν την ψυχή από τις ανθρώπινες τραγωδίες. Αλλά πώς να μην τις επισκιάσουν οι βόμβες, η μυρωδιά από το μπαρούτι, το αίμα, τα πηγάδια που είναι γεμάτα πτώματα, τα τούνελ που τους έκρυψαν για να μην παρουσιαστούν στον στρατό; Από την πέννα του Κατσώνη πληροφορούμαστε για τη σημερινή τουρκοκρατούμενη Κύπρο, για τα Πανεπιστήμια, για τους ξενώνες, για τη Μεσαριά, τον Πενταδάκτυλο, τον Τρόοδο. Αλλά παρά την πίκρα και το παράπονο, αχνοφέγγει η ελπίδα για μέρες δικαίωσης.
Πολύ ανθρώπινη και δυνατή, σαν να έζησα μαζί με τη μαντάμ Αγαθούλα, την ηρωίδα του Κώστα Λυμπουρή, που δεν ήθελε να ξεριζωθεί από τον τόπο της, από το σπίτι της, ακόμη μια φορά. Δύσκολος ο ξεριζωμός και ο Ελληνισμός τον έχει ζήσει στο πετσί του. Ο Ρώσος ποιητής Γεφτουσένκο, ο συνθέτης Μάριος Τόκας, ο Κύπριος Ποιητής Παύλος Λιασίδης, ο Σκοτεινός, ο Χολάντερ και άλλοι δημιουργοί, συνυπάρχουν στο διήγημα της Ελένης Παιονίδου, αφήνοντας το μήνυμα σε όλους μας πώς: «οι άνθρωποι φεύγουν, οι πόλεμοι τελειώνουν, όσες καταστροφές κι αν αφήσουν πίσω τους. Η Τέχνη όμως παραμένει και διαιωνίζεται, όσο κι αν τη φυλακίσει κανείς, όσο κι αν τη φιμώσει.»
Η Μαρία Πυλιώτου μας ταξιδεύει στο Βαρώσι, όπου η γιαγιά μεγαλώνει το εγγόνι της από μικρό. Το μεγαλώνει ώσπου έρχεται η ώρα να παρουσιαστεί στον στρατό, να πολεμήσει για την πατρίδα. Εκεί σκοτώνεται. Το θαλασσί πουκάμισο μένει στα πόδια της γιαγιάς, ως ενθύμιο. Μόνο αυτή ξέρει να σιδερώνει, όπως έλεγε ο εγγονός της.
Από το διήγημα του Κώστα Στοφόρου επέλεξα τα λόγια του Τουρκοκύπριου Ποιητή που λέει πώς «οι ποιητές πρέπει να λέμε την αλήθεια και πως το όνειρό του είναι να ξαναγίνει η Κύπρος όπως είναι στην πραγματικότητα και τα σύνορα μας είναι ενάντια στη φύση». Από τον Ανδρέα Συμεού, ακόμη ένας Κύπριος συγγραφέας που βγάζει πίκρα για την Ελλάδα, όχι αδικαιολόγητα, διαβάζουμε μια συζήτηση δυο φίλων, Έλληνα και Κύπριου. Ο Έλληνας λέει πως η πατρίδα δεν θα τους αφήσει να κάνουν κατοχή οι Τούρκοι. Και ο άλλος σαρκαστικά του απαντά: «Ποια πατρίδα; Ο Καραμανλής είπεν η Ελλάδα εν μακριά» Η συγγραφέας και ραδιοφωνική παραγωγός Λίτσα Τότσκα, μας γνωρίζει τον Αντώνη Χειμωνίδη που δεν είναι από την Πάφο αλλά από την Ξάνθη που πήγε να πολεμήσει στην Κύπρο, έχοντας ψηλά το αίσθημα του πατριωτισμού, που κατατάχτηκε εθελοντής σε έναν πόλεμο-παγίδα από τη μεριά των Τούρκων και των μεγάλων δυνάμεων. Ο πολυγραφότατος συγγραφέας Φίλιππος Φιλίππου μας διηγείται και γράφει ημερολόγιο ταξιδίου, γνωρίζοντας την Κίκα, την Κύπρια που έζησε το πραξικόπημα. Η Νένα Φιλούση θυμάται και μας ταξιδεύει στον τόπο της, ξύνει τις μνήμες ενώ ο ήρωας της ο Μ… λέει πως «δεν είναι ήρωας αλλά παιδί αυτών που επέλεξαν να μείνουν από την πολλή αγάπη για τον τόπο τους». Και το συλλογικό αυτό βιβλίο κλείνει με τον Χρίστο Χατζήπαπα, στον οποίο αφιερώνεται το βιβλίο. Προσπάθησα να δώσω μια γλυκόπικρη γεύση αυτού του βιβλίου, που το προτείνω ανεπιφύλακτα. Ο κάθε αναγνώστης παίρνει τα δικά του μηνύματα και κρατά στην καρδιά του τα ανθρώπινα. Συγχαρητήρια στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη για την επιμέλεια, στις εκδόσεις για την πρωτοβουλία της έκδοσης αλλά και στους συγγραφείς, που χωρίς τη δύναμη της πέννας τους δεν θα είχαμε τη χαρά της ανάγνωσης αλλά και της κατάθεσης ψυχής.
«Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε / πώς έγινε τούτο το φονικό˙/ την αρπαγή το δόλο την ιδιοτέλεια, / το στέγνωμα της αγάπης˙/ Κύριε, βόηθα να τα ξεριζώσουμε…». Γιώργος Σεφέρης, Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄, «Σαλαμίνα της Κύπρος» Αθήνα: Ίκαρος.
