Από το Νεπάλ στην Ελλάδα
«Πότε ένας ξένος γίνεται δικός σου;» Στην περιπέτεια επάνω του ταξιδιού, κάθε φυγή μοιάζει επιστροφή στο οικείο. Και το ξένο εξημερώνεται κι αυτό. Είναι το άγνωστο που οικειωνόμαστε, όταν οι δικοί μας άνθρωποι γίνονται ξένοι.
Με τέτοια ζητήματα καταπιάνεται, ανάμεσα στα άλλα, το μυθιστόρημα εφηβείας (διάπλασης -bildungsroman) της Βασιλικής Νευροκοπλή, το οποίο από το μικρό χωριό του δυτικού Νεπάλ μας μεταφέρει στην Ελλάδα, περνώντας τα σύνορα των κόσμων όπως τα σύνορα της ψυχής: ακροπατώντας με διακριτικότητα στη χρυσή αχλή του ονείρου. Να είναι αυτή μια αντίσταση στη θηριωδία της πραγματικότητας; Το παιδί που εγκατέλειψε ο πατέρας του σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό κοντά στα σύνορα της Ινδίας και που αντιμετωπίζει τη βία της καθημερινότητας, τη χειραγώγηση και την απειλή, κρατάει βαθιά μέσα του μια χαραμάδα φως: το χέρι βοήθειας ενός φίλου, τη σπίθα της αγάπης που μεταμορφώνεται. Μα πάνω απ’ όλα: το σιγανό μουρμούρισμα της σκέψης που δίνει περιεχόμενο στην εσωτερική ζωή. Διότι το μικρό κορίτσι που μιλάει είναι σε ένα δεύτερο επίπεδο αφήγησης μια ηλικιωμένη κυρία, η γιαγιά του κοριτσιού το οποίο καταγράφει την ιστορία της μέσα από μικρές πινελιές σοφίας.
Η τεχνική αυτή του εγκιβωτισμού φέρνει στο προσκήνιο δύο ταυτόχρονες αφηγήσεις που περιπλέκονται και συνυπάρχουν. Ο κόσμος προβάλλεται τόσο μέσα από τα μάτια του παιδιού, όσο και μέσα από το βλέμμα του ενήλικου και η ευθύβολη αφέλεια διασταυρώνεται με την κατασταλαγμένη γνώση εναρμονισμένα. Μια συνήχηση που αποδίδει στο κείμενο καρπούς, εμπλουτίζοντας τον λόγο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, τα σύνθετα μεταφέρονται στον αναγνώστη με τον πιο απλό τρόπο, ενώ η αγριότητα της ζωής γίνεται χρήσιμη διδαχή και μαθητεία.
Το μυθιστόρημα διατρέχει απ’ άκρη σε άκρη η περιπέτεια. Με τον χαρακτηριστικό του εξωτισμό, τη δράση και τα απρόβλεπτα της πλοκής, μας φέρνει έναν απόηχο μυθιστορημάτων περιπέτειας της κλασικής λογοτεχνίας, μια γεύση από Pierre Loti, Charles Dickens, Hector Malot. Το εγκαταλειμμένο παιδί που έρχεται αντιμέτωπο με τον άγριο κόσμο, προσπαθώντας να χτίσει τη ζωή του από την αρχή γίνεται και εδώ θέμα μιας ιστορίας που συναρπάζει: απρόοπτες συναντήσεις, αναπάντεχες εκπλήξεις, αναγνωρίσεις και ανατροπές πυροδοτούν την αφήγηση, ανανεώνοντας σε κάθε σελίδα το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Στο πλαίσιο αυτό, τα οικεία δείχνουν σιγά σιγά αλλότρια, καθώς το άγνωστο μεταφέρει στη μικρή ηρωίδα την πικρή του γνώση. Για να ξεφύγει από την ανανεούμενη απειλή γύρω της, θα χρειαστεί να περάσει από λογιών λογιών δοκιμασίες και να βρει μπροστά της αμετανόητους εχθρούς, αλλά και φίλους βοηθούς που θα τη στηρίξουν· τα λειτουργικά μοτίβα του παραμυθιού βρίσκουν, εδώ, την άμεση έκφρασή τους.
Ευρήματα όπως λ.χ. ο λόγος που διαδέχεται τη σιωπή όταν η ηρωίδα χάνει τη φωνή της, διατρέχουν ένα ψυχογραφικό βάθος. Οι χαρακτήρες ξεδιπλώνονται με συνέπεια και χάρη. Μέσα από το ασκημένο βλέμμα της συγγραφέως, η μελέτη τους γίνεται λειτουργία αφηγηματική. Η εύστοχη αυτή ψυχογραφική προσέγγιση πλάθει μοντέλα συμπεριφοράς διάφορων ανθρώπινων τύπων, αποφεύγοντας έξυπνα την παγίδα του διδακτισμού, που αποτελεί ένα ευαίσθητο σημείο του είδους της νεανικής λογοτεχνίας. Αντιθέτως, εδώ, ο διδακτισμός είναι έμμεσος, διακριτικός: περισσότερο υποβάλλεται μέσα από τον γόνιμο προβληματισμό, παρά επιβάλλεται ως στοιχείο απαράβατης αρχής, λόγου χάρη.
Με το ίδιο σκεπτικό, αξιοσημείωτη είναι και η προσέγγιση των ανθρωπολογικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας του Νεπάλ, η ανάμειξη του βουδιστικού και ινδουιστικού στοιχείου, τα μικρά πορτρέτα του βραχμάνου ιερέα που λαμβάνει μέρος στη δράση έχοντας τον ρόλο του βοηθού, αλλά και τα αδέκαστα ήθη και έθιμα μιας αρχαϊκής κοινωνικής δομής που έρχεται να περιφρονήσει τα δικαιώματα του παιδιού ή της γυναίκας. Το αρχαίο έθιμο του τσαουπαντί για παράδειγμα, που απομονώνει τα κορίτσια στη διάρκεια της εμμηνόρροιας θέτοντας τη ζωή τους σε κινδύνους, αλλά και το θρησκευτικό έθιμο της ζωντανής θεότητας Κουμάρι, πέρα από το ανθρωπολογικό τους ενδιαφέρον έχουν και μια διάσταση βαρβαρότητας που δεν ευθυγραμμίζεται με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής. Η κριτική ματιά της αφηγήτριας δεν αφήνει καμιά αμφιβολία γι’ αυτό· κάθε άλλο παρά εξιδανικευτική, υποθάλπει την τρυφερότητα μιας ευχής όπως την επιθυμία ενός ακριβού ονείρου. Η πραγμάτωση άλλωστε της επιθυμίας γίνεται στοίχημα του καθημερινού αγώνα.
Το μυθιστόρημα αυτό της Βασιλικής Νευροκοπλή νοηματοδοτεί το ταξίδι και το εμπλουτίζει μέσα από μια παράλληλη εσωτερική διαδρομή.
