Από την Επιστημονική Ένωση ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ και με επιμέλεια του φιλολόγου Παναγιώτη Μητρούλια κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο με τίτλο Ανασκαφή. Εκπαιδευτικό Αφήγημα. Συγγραφέας του είναι ο Κώστας Μπαλάσκας, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πριν από δύο χρόνια. Διακεκριμένος φιλόλογος, σπουδαίος νεοελληνιστής και χαρισματικός παιδαγωγός, ο Κώστας Μπαλάσκας υπηρέτησε την ελληνική Εκπαίδευση από όλες τις θέσεις ευθύνης με αφοσίωση, συνέπεια και αδαμάντινο ήθος. Η θητεία του άρχισε το 1964 και διήρκεσε έως τον θάνατό του, αφού και μετά την αφυπηρέτησή του συνέχισε να συμμετέχει σε επιμορφωτικές δραστηριότητες, να συνεργάζεται με εκπαιδευτικούς φορείς, να συγγράφει βιβλία, να δημοσιεύει άρθρα και μελέτες, να παρακολουθεί τις εξελίξεις και με παρεμβάσεις του να υποδεικνύει λύσεις και επιλογές, από τις οποίες είχε ανάγκη η Εκπαίδευση. Δίδαξε στη Σχολή Εκπαιδευτικών Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Αθήνας, στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, στο Μαράσλειο Διδασκαλείο, σε όλα σχεδόν τα Περιφερειακά Επιμορφωτικά Κέντρα (ΠΕΚ) της Ελλάδας και στη Δραματική Σχολή Αθηνών.
Παράλληλα με τα υπηρεσιακά του καθήκοντα πρωτοστάτησε στην ίδρυση επιστημονικών Ενώσεων. Συνεργάστηκε για την ίδρυση της ΝΕΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ και της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, της οποίας υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος, καθώς και για την έκδοση των περιοδικών τους. Ως Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων άσκησε επιστημονική και παιδαγωγική καθοδήγηση σε πλήθος φιλολόγων, καταξίωσε τον θεσμό και του προσέδωσε κύρος. Ως Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είχε την ευθύνη σύνταξης Προγραμμάτων Σπουδών και συγγραφής νέων βιβλίων για τα φιλολογικά μαθήματα.
Υπήρξε μέλος της ομάδας των εξαίρετων φιλολόγων (Ν. Γρηγοριάδη, Τ. Καρβέλη, Χρ. Μηλιώνη, Γ. Παγανού και Ι. Παπακώστα) που συνέγραψαν τα βιβλία Λογοτεχνίας για τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, τα οποία εισήγαγαν νέο πνεύμα στη διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος. Το γενικότερο συγγραφικό του έργο που σχετίζεται με θέματα λογοτεχνίας και παιδείας, αποτελεί πηγή άντλησης υλικού για περαιτέρω φιλολογικές μελέτες.
Η μεταθανάτια έκδοση του βιβλίου του Ανασκαφή. Εκπαιδευτικό Αφήγημα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί με τη μέθοδο της εσωτερικής συνέντευξης αναφέρεται στη θητεία του στην Εκπαίδευση και μέσα από αυτήν στην ιστορία της ελληνικής Εκπαίδευσης έως σήμερα. Πρόκειται για βιβλίο-αυτοβιογραφία. Όμως, το περιεχόμενο του βιβλίου αποτελεί μια συνοπτική αναφορά στις αλλαγές, τις μεταρρυθμίσεις, τις «μεταρρυθμίσεις», τις βραδυπορίες και τις παλινδρομήσεις στον χώρο της Εκπαίδευσης από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στα παιδικά του χρόνια στο χωριό Λόγγος της Βόρειας Ηπείρου, απ’ όπου κατάγονταν και οι δύο γονείς του, στην επάνοδο με τη μητέρα του στην Αθήνα, στη φοίτησή του στην Ευαγγελική Σχολή Νέας Σμύρνης, στην κλίση του προς τα φιλολογικά μαθήματα και την επίδραση που δέχθηκε από καθηγητές του, στη φιλία με τον λαϊκό τότε και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο Γιαννουλάτο και τον συγγραφέα Αντώνη Σαμαράκη, στους συμμαθητές, τους οποίους μνημονεύει με τα μικρά τους ονόματα.
Στη συνέχεια, η αφήγηση μετατοπίζεται στα φοιτητικά του χρόνια στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι πολιτικές παρατάξεις εντός και εκτός Σχολής, ο φοιτητικός Σύλλογος Πλάτων, οι φοιτητές, οι Καθηγητές (συντηρητικοί και προοδευτικοί), η σύγκριση με τη Φιλοσοφική της Θεσσαλονίκης, η μύησή του στη διαλεκτική σκέψη, οι εφημερίδες που διάβαζε, η ποίηση, η μουσική, ο μισοαπαγορευμένος Καζαντζάκης, ο Βάρναλης, ο Λουντέμης, ο Ντοστογιέφκι, ο Τολστόι, οι φοιτητές που αργότερα διακρίθηκαν στα Γράμματα και τις Τέχνες, η γνωριμία του με την Καίτη Ντάλτα, με την οποία συνέδεσε λίγο αργότερα τη ζωή του, το πτυχίο.
Από το σημείο αυτό αρχίζει το οδοιπορικό του στην Εκπαίδευση, ιδιωτική στην αρχή και στη συνέχεια δημόσια, με τον διορισμό του στο Γυμνάσιο Λευκίμμης Κέρκυρας και αργότερα στο Γυμνάσιο θηλέων Κέρκυρας, όπου συνυπηρέτησε με τη σύζυγό του. Όσα αναφέρει για τη συνεργασία με τους μαθητές του είναι ενδεικτικά του ελεύθερου πνεύματος που τον χαρακτήριζε και προμήνυαν την ανέλιξή του σε εμπνευσμένο Δάσκαλο. Αλλά και η ενασχόλησή του με το έργο του Σολωμού, οι συμμετοχή του με εισηγήσεις σε Συνέδρια προμήνυαν, επίσης, την ανέλιξή του σε διακεκριμένο φιλόλογο.
Ακολούθησε η φοίτησή του στο «Διδασκαλείον Μέσης Εκπαιδεύσεως» με συμφοιτητές, μεταξύ άλλων, τους Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο, Χριστόφορο Μηλιώνη, Λουκά Κούσουλα, Γιώργο Παγανό και Θανάση Καβαρνό, για τους οποίους κάνει ιδιαίτερη μνεία στο σχετικό κεφάλαιο. Μετά σύντομη υπηρεσία στο 11ο Γυμνάσιο θηλέων, πήγε στην Grenoble της Γαλλίας, με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. Ο καθηγητής Georges Pascal ανέλαβε την επίβλεψη της διατριβής του με θέμα «Η παιδαγωγική σκέψη των Ελλήνων Σοφιστών του 5ου π.Χ. αιώνα». Μετά την περάτωση και την επιτυχή υποστήριξή της, τον Αύγουστο του ’76, επέστρεψε στην Αθήνα με ειλημμένη την απόφαση να συνεχίσει το διδακτικό του έργο στη Μέση Εκπαίδευση.
Είχαν περάσει δύο χρόνια από την πτώση της δικτατορίας και οι πολιτικές ανακατατάξεις βρίσκονταν σε εξέλιξη, όταν η τότε κυβέρνηση υιοθέτησε τη μεταρρύθμιση του ’64, του Παπανούτσου. Συστάθηκε το Κέντρο Εκπαιδευτικών Μελετών και Επιμόρφωσης (Κ.Ε.Μ.Ε.). Στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης αποφασίστηκε η αναμόρφωση του μαθήματος των Νέων Ελληνικών και η σύνταξη νέων βιβλίων. Το έργο ανατέθηκε στην ομάδα έγκριτων φιλολόγων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ανάμεσά τους και ο Κώστας Μπαλάσκας. Αναμνήσεις από την τότε συνεργασία τους παρατίθενται στο κεφάλαιο «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Κ.Ν.Λ.).
Η θητεία του στην Εκπαίδευση συνεχίζεται με την τοποθέτησή του, το 1980, ως Γυμνασιάρχη στο Γυμνάσιο Καλλιάνων Κορινθίας και το 1981 ως Λυκειάρχη στο Λύκειο Άμφισσας, όπου έμεινε για λίγο διάστημα, γιατί το ΚΕΜΕ κάλεσε όλα τα μέλη της ομάδας που είχε συντάξει τα βιβλία Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο, να συντάξουν τα αντίστοιχα του Λυκείου. Είναι η εποχή που συνδέθηκε με πολλές αλλαγές στην Εκπαίδευση και με νέους θεσμούς, μεταξύ των οποίων ο θεσμός των Σχολικών συμβούλων. Μεταξύ των πρώτων που εξελέγησαν στη θέση αυτή ήταν και ο Κώστας Μπαλάσκας, που τοποθετήθηκε στην Αθήνα.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα ιδρύθηκε η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων και ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση των συναδέλφων του να αναλάβει την προεδρία. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, που ανανεώθηκε για μία ακόμη διετία, επιτελέστηκε σημαντικό έργο. Ιδρύθηκαν Σύνδεσμοι Φιλολόγων σε πολλούς νομούς και εκδόθηκαν αξιόλογα περιοδικά. Αναφέρεται στις συζητήσεις για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και στην επιχειρηματολογία που αναπτύχθηκε τότε από τους υποστηρικτές αλλά και από τους πολέμιους της εισαγωγής του μαθήματος.
Αφηγείται γεγονότα από τη συμμετοχή του σε Συμβούλια και Επιτροπές (ΕΛΜΕ Προτύπων, Νέα Παιδεία, Ίδρυμα Γεδεών-Καρανικόλα, Κεντρική Επιτροπή Γενικών Εξετάσεων, Βαθμολογικά Κέντρα, κ.λ.π.) και από την εκλογή του ως Συμβούλου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, θέση στην οποία παρέμεινε έως την αφυπηρέτησή του.
Σχολιάζει τη χρεοκοπία της Ελλάδας, τους εγκλεισμούς λόγω της πανδημίας και την απόφασή του να γράψει την Ανασκαφή και να συμπεριλάβει όσα σε πολύ γενικές γραμμές αναφέρθηκαν έως εδώ.
Το 2004, η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων διοργάνωσε προς τιμήν του εκδήλωση, στην οποία οι ομιλητές εξήραν το έργο και την προσφορά του στην Παιδεία. Ο ίδιος έκλεισε την αντιφώνησή του με τα λόγια του Ελύτη:
Όλα χάνονται. Του καθενός έρχεται η ώρα.
Όλα μένουν. Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα…
Και ο Δάσκαλος Κώστας Μπαλάσκας «έφυγε» για πάντα, πριν από δύο χρόνια, αλλά είναι διαρκώς παρών μέσα από το έργο του. Όσο για εμάς… συνεχίζουμε να διαπιστώνουμε την όξυνση της «πάρκινσον», από την οποία η Εκπαίδευσή μας πάσχει βαρέως.
