«Το Lemniscate ∞ της μνήμης»

Η πρώτη ποιητική συλλογή της Σοφίας Σουρτζή In∞ finito, Κύμα 2022, είναι αφιερωμένη, όπως μας λέει η ποιήτρια στο πρώτο εισαγωγικό ποίημα, στο «απόλυτο,/ το αέναο,/ το αληθινό». Στην πίστη του ανθρώπου σε αυτό. Αυτή η πίστη τίθεται στο κέντρο όλων, κρίνεται, δοκιμάζεται, μυθοποιείται, κάποτε παγιδεύεται στον κόσμο των ψευδαισθήσεων. Το σύμβολο του απείρου ∞, το οποίο μερικές φορές ονομάζεται και lemniscate, είναι μαθηματικό σύμβολο που αντιπροσωπεύει την έννοια του απείρου. Κοσμεί το φροντισμένο εξώφυλλο και ενώνεται με τη λέξη Infinito, εστιάζοντας στο κέντρο της λέξης. Καθιστά τον τόπο όλων των σημείων, το γινόμενο των αποστάσεων από δυο σταθερά σημείαׄ  στην ποιητική συλλογή ανάμεσα στο «πριν» και το «τώρα». Σχηματίζει τη συμπύκνωση ενός σημείου σε έναν τοπολογικό χώρο όπου για την ποιήτρια είναι η βιωμένη εμπειρία στη μνήμη. Ή όπως απλά λέει και το τραγούδι: «Η ζωή μου κύκλους κάνει».

Τα ποιήματα της συλλογής έχουν τίτλους αριθμούς σε ανάκατη σειρά. Χαρακτηριστικό είναι ότι το πρώτο ποίημα μετά το εισαγωγικό έχει τίτλο τον αριθμό 78, ενδιάμεσα φτάνει το 300, και καταλήγει στο τελευταίο ποίημα με τίτλο τον αριθμό 68. Ίσως ημέρες ημερολογίου, ίσως σκέψεις που καταγράφηκαν αριθμητικά σε ένα τετράδιο ζωής. Σε άτακτη σειρά όπως συγχέονται τα σύνορα μνήμης και επιθυμίας, παρελθόντος και μέλλοντος σε ένα ρευστό παρόν. Η ποιήτρια διαβαίνει  τα λαβυρινθώδη μονοπάτια των αποτυπωμάτων των εμπειριών της ζωής του ανθρώπου στην ψυχή του. Καταγράφει και προσπαθεί να ανιχνεύσει τη σημασία και διαπλοκή των αναμνήσεων του ανθρώπου στο παρόν του. Να ανασύρει και να ανασυγκροτήσει, με μια νέα ματιά, τα μνημονικά ίχνη που βρίσκονται διασκορπισμένα σε πολλές περιοχές του εσώτατου εαυτού. Να αποκωδικοποιήσει τις άπειρες πτυχές τους μέσω της διαδικασίας της μνήμης. «Όταν βρέχει,/ κρατώ ενός λεπτού σιγή για τη μνήμη,/ που το σύμπαν μου κρατάει ακόμα νωπή.» («293.»). Το μνημονικό σύστημα αποθηκεύει και ανακαλεί τις πληροφορίες κάτω από μιαν άλλη προοπτική, προσφέροντας μια αίσθηση ελέγχου, απελευθερώνοντας και καμιά φορά θεραπεύοντας. Η βιωμένη εμπειρία παίρνει έτσι, μια ανεξάρτητη υπόσταση στο χωρόχρονο. Τα ποιήματα της συλλογής είναι μια αναπαράσταση  αυτής της δυναμικής λειτουργίας της μνημονικής σκέψης.

Η μνήμη αποτελεί λειτουργία με καταλυτικό ρόλο στη ζωή του καθενός. Ειδικά όταν έχει να κάνει με την αγάπη.  Η μνήμη είναι αυτή που ενώνει με αγαπημένα πρόσωπα, με την παιδική ηλικία: «Σε κάποια μνήμη θα ανταμώσουμε/ και θα περπατήσουμε για λίγο δίπλα/ και θα είναι Ιούλης,/ που θα μου καίει τα μάτια,/ θα αποτραβιέμαι/ και εσύ μικρό παιδί θα με μαλώνεις.» («225. Ο δρόμος με τα κυπαρίσσια»). Αλλά η μνήμη είναι και αυτή που αλλοιώνει την πραγματική ταυτότητα των προσώπων του παρελθόντος οδηγώντας στη συνειδητοποίηση ότι μια νέα συνάντηση αποκαλύψει μια άλλη, ίσως πραγματική, ταυτότητα. Γι’ αυτό το ποιητικό υποκείμενο επιμένει ότι «Πρέπει να ξανασυναντηθούμε και να ξανά συστηθούμε.» («249»). Το νόημα μιας εμπειρίας συνειδητοποιείται όταν ακριβώς η εμπειρία αλλάζει νόημα. Και αυτό δύναται να μετασχηματίζεται στην πάροδο του χρόνου δίνοντας στην βιωμένη εμπειρία αμέτρητες, άπειρες, συνιστώσες και νοηματοδοτήσεις.

Στα ποιήματα της Σουρτζή συντελείται μια βυθοσκόπηση τού γίγνεσθαι της ύπαρξής μας μέσω της ψυχομέτρησης των παθών. Δεν υπάρχει μια απόλυτη αλήθεια, η αλήθεια ρευστοποιείται και ανα-πλάθεται κάθε φορά που ανα-βιώνεται το κάθε πάθος. «Να υπάρξω μαζί σου θέλω/ στον αέναο χτύπο που ορίζει ο πόθος μου./» («280.»). Βαθιά ψυχαναλυτικά ποιήματα που ανασύρουν τραύματα, επιθυμίες και προσμονές συχνά υπό τη μορφή ερωτικών ονείρων και συγκινήσεων. Η ζωή που τώρα ζει το ποιητικό υποκείμενο, είναι αυτή που το κάνει να «λιμοκτονεί». Το όνειρο της ομορφιάς του απόλυτου, του αέναου και αληθινού, το έχει παγιδεύσει σε μια συνεχή ταλάντωση εκκρεμούς, με το «απόλυτο», το infinito, ως κέντρο βάρους του. Το παρόν, έτσι, φέρει τα ίχνη μιας αβάσταχτης απουσίας, μιας ανεκπλήρωτης επιθυμίας και μοναξιάς. «Είναι που η απουσία σου/ καιρό τώρα έχει ρημάξει τη βεβαιότητά μου» («195. Δύσκολοι καιροί»). Το ποιητικό υποκείμενο συχνά προσκαλεί με αγωνία και επιμονή έναν αγαπημένο άλλο. Του ζητά να έρθει «μην ξαναφύγει και αυτή η άνοιξη/ μη χάσουμε τις μυρωδιές» («78.»), για να μην πάνε χαμένες οι Κυριακές- χρονόσημο που επανέρχεται συχνά στα ποιήματα της Σουρτζή. Η απουσία τού εμείς, πονά: «Μείναμε στο εγώ/ ακίνητοι σαν δυο παγωμένες σταγόνες,/ να έχει ο χρόνος χειμώνες να ρέει./» («216. Εμείς»). Η μνήμη τελικά, είναι αυτή που καθορίζει τις όποιες αναμονές σου για το μέλλον.  Το άτομο επιμένει να κάνει όνειρα, νέα όνειρα, επιθυμίες, τα οποία όμως σε κάθε νέα συνάντηση υπογραμμίζουν «την αβάσταχτη απουσία του αγεφύρωτου χάσματος.» (209. «Βρεγμένα εδάφη»).  Γιατί οι ψευδαισθήσεις και οι επιθυμίες οδηγούν στο ανέφικτο της συνάντησης:

Δεν υπήρξαμε

ποτέ,

παρά μόνο

στο άδειο κελάρι

των αισθήσεών μας.

Δεν κατοικήσαμε

ποτέ,

παρά μόνο

στο άδειο κρεβάτι των ονείρων μας.

Και δώσαμε

γη και ύδωρ

βασανιστήκαμε,

για να μη συναντηθούμε ποτέ.

(«254.»)

Ωστόσο, όσο κι αν το ποιητικό υποκείμενο γνωρίζει ότι «γίναμε από μόνοι μας η μοναδική ανεκπλήρωτη επιθυμία/ του ίδιου μας του μυαλού» επιμένει καρτερικά και με πείσμα «να πολεμάμε για το ένα,/ το μοναδικό/ που θα ξανάρχιζε τον κόσμο από την αρχή.» («274»). Γιατί πιστεύει ακράδαντα πως «τούτος ο κόσμος φτιάχτηκε/ για να τον αγγίζεις/ να τον βάζεις στο στόμα σου/ να τον γεύεσαι/ να ελπίζεις./» («275».). Μόνον έτσι, μόνο μέσα από τον άλλον, θα κατακτήσεις την αίσθηση του άπειρου. Η ζωή θα ξεπληρώσει τους τολμηρούς και ονειροπόλους, έστω με την ψευδαίσθηση, η οποία άλλωστε είναι από μόνη της ένα ισχυρό βίωμα, της απόλυτης ένωσης με τον άλλον. Γιατί ακόμα και αν, μας λέει η Σουρτζή, εσύ «μου φορτώνεις/ τις ξεχασμένες σου αγκαλιές/ για να μου ζητάς ολόκληρο το αύριο» («286».) εγώ επιμένω «στο βλέμμα σου/ να φορτώνω όλο το είναι μου» (280»).

Ίσως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ποιητική συλλογή της Σουρτζή In∞ finito είναι μια ποιητική πραγματεία του Χρόνου ως αίσθηση συνεχούς κυκλικής ροής στην αντίληψη του προσώπου. Σαν ένα εκκρεμές, σαν μια ακολουθία ταλαντεύσεων ανάμεσα σε δυο πόλους: βροχή- ήλιος, χειμώνας-καλοκαίρι, νεότητα-γηρατειά, ζωή-θάνατος, αγάπη-απώλεια. Το τώρα βιώνεται ως μια συγχορδία συνιστωσών αισθήσεων και εντυπώσεων από παρελθούσες στιγμές. Σε έτερο χρόνο η ίδια εμπειρία αναδύεται με διαφορετικές προσεγγίσεις και αναλύσεις. Το ποιητικό υποκείμενο προσπαθεί μέσω της γλώσσας να εξωτερικεύσει την εμπειρία του ώστε να την αποκωδικοποιήσει και να την αξιολογήσει. Να την νιώσει και να την αναβιώσει με άλλα μάτια, με αυτά του έτερου χρόνου. Οι ψυχολόγοι μάς λένε, το ίδιο και η ποιήτρια, ότι όταν κάποιος θελήσει να ανασύρει την εμπειρία από τη μνήμη στην πραγματικότητα την ανακατασκευάζει. Σύμφωνα και με τον φιλόσοφο Λάιμπνιτς, το άπειρο και οι άπειρες ποσότητες είναι ιδανικές οντότητες. Οι νοερές εικόνες καθίστανται άχρονες, ιδανικές, η ανάμνηση και η φαντασία αλληλοενδύονται σε μια συνεχή αίσθηση ροής της βιωμένης εμπειρίας. Είναι μια ατέρμονη διαδικασία, όσο ζούμε, θυμόμαστε και νιώθουμε.   Ακόμα και η αντίληψη για την ευτυχία αλληλοεξαρτάται με την αντίληψη για το χρόνο. Τελικά, η ευτυχία είναι μια υπέρβαση του χωρόχρονου, είναι κάτι που ο άνθρωπος πλάθει ανεξάρτητα εξωτερικών συνθηκών. «Απόψε φύσηξε τόση ευτυχία/ και μου ξερίζωσε την άβυσσο/ που φύτεψες μέσα μου» («297.»). Κάτι, όμως, το οποίο και αυτό υπόκειται στη  συνεχή, μεταβαλλόμενη ροή του χρόνου.

Ίσως η ποιητική συλλογή  In∞ finito  της Σοφίας Σουρτζή να είναι μια προσπάθεια, όπως σημειώνει ο Ελύτης, «να απαλλαγούμε από τη συμφορά του χρόνου»[1] .  Άλλωστε, κατά τον αστροφυσικό Μάνο Δανέζη, «Στο Σύμπαν της σύγχρονης επιστημονικής πραγματικότητας το «εδώ» είναι «παντού» και το «τώρα» ταυτίζεται με το «χθες» και το «αύριο».[2]».  Και αυτό είναι τελικά, το infinito της Σοφίας Σουρτζή, εκείνο το «χωρίς τέλος», το α-τελές, το ατελείωτο, το «δίχως πέρας», το άπειρο.  Εκείνο στο οποίο επιστρέφουμε διαρκώς, το κέντρο γύρω από το οποίο κάνουμε ατέρμονους κύκλους, το ∞, το lemniscate της μνήμης μας.

——-

Η Σοφία Σουρτζή γεννήθηκε στην Αθήνα, κατάγεται από την Χαλκίδα και ζει στη Θεσσαλονίκη.  Σπούδασε στην Ιταλία Βιολογία και ειδικεύτηκε στην Μοριακή Βιολογία. Ασχολήθηκε με την εκμάθηση ξένων γλωσσών Αγγλικά, Ιταλικά, Γαλλικά και Ισπανικά. Το In∞finito  είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή.

[1] Προσανατολισμοί, Ίκαρος 1966

[2] «ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ», 04/05/2014