Μαρία Δρογγίτη: Τα ΠΟΙΗΜΑΤΑ του Ζαχαρία Στουφή. Εκδόσεις ΑΩ, 2024

Μια ποίηση που ακροβατεί και αντιστέκεται

Τα “Άπαντα” των ποιημάτων του Ζαχαρία Στουφή, χρησιμοποιώντας έναν παλιότερο όρο για την έκδοση του συνόλου του έργου ενός δημιουργού, είναι πλέον γεγονός. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΑΩ ένας καλαίσθητος τόμος με τίτλο “ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΣΤΟΥΦΗΣ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ” στον οποίο συμπεριλαμβάνονται οι δέκα μέχρι τώρα ποιητικές του συλλογές. Ευελπιστώ ότι θα ακολουθήσουν και άλλες στο μέλλον. Αυτή η συγκεντρωτική έκδοση έχει μια ιδιαίτερη σημασία και αξία. Μπορεί το ποιητικό ταξίδι του Ζαχαρία να ξεκινά από το 1996, όμως οι περισσότερες συλλογές είχαν κυκλοφορήσει σε μικρά φυλλάδια σε λίγα σχετικά αντίτυπα και εκτός εμπορίου με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να γνωρίζουν το ποιητικό έργο αποσπασματικά από τις κατά καιρούς δημοσιεύσεις του ποιητή. Οι συλλογές έχουν ξεχωριστή θεματική, αλλά και κοινά χαρακτηριστικά αποτελούν αυτοτελή έργα με συνεχή ανοδική πορεία στην ωριμότητα, την οποία κατακτά πολύ νωρίς, χωρίς ποτέ να εφησυχάζει. Δεν πρέπει, βέβαια, να παραλειφθεί ότι ο Ζαχαρίας Στουφής είναι πολυτάλαντος και δεν περιορίζεται μόνο στην ποίηση, αλλά έχει γράψει και αξιόλογα πεζά έργα, νουβέλες, μυθιστορήματα και μελέτες.

Σε όλες τις ποιητικές συλλογές το πρόσωπο είναι στραμμένο προς το θάνατο με ένα ύφος καθαρά προσωπικό, προκλητικό και καθόλου μοιρολατρικό. Γράφοντας για το θάνατο ή δίνοντας συμβουλές αυτοκτονίας, ο ποιητής δεν σπρώχνει τον αναγνώστη στο αγύριστο ταξίδι. Αντίθετα, τον εξοικειώνει με το αναπόφευκτο. Αν η ζωή είναι ουσία, κάτι που υπάρχει, τότε ο θάνατος είναι απουσία, αφού μας οδηγεί στην ανυπαρξία και γνωρίζοντάς τον, μπορούμε να ζούμε καλύτερα χωρίς το φόβο του θανάτου, που είναι πάντοτε … παρών και δεν μπορούμε να τον αποφύγουμε.

Σε κάθε μικρή κοινωνία, όπως αυτή που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Ζαχαρίας Στουφής, ένα ορεινό χωριό της Ζακύνθου, ο θάνατος δεν περνάει απαρατήρητος. Το νεκροταφείο, οι ανοικτοί τάφοι, το σκάψιμό τους, οι επικήδειοι λόγοι και θρήνοι και η συχνότητα των αποχωρήσεων που είναι περισσότερες από τους ερχομούς στη ζωή, γιατί τα χωριά γερνούν, είναι άμεσα και οικεία βιώματα που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την ψυχοσύνθεση και την οπτική γωνία που βλέπει τη ζωή κάθε ευαίσθητο άτομο, όπως είναι ο ποιητής.

Πολύ βαρύς ο ρόλος που επιφυλάσσει η κοινωνία στον ποιητή απαιτώντας να είναι ο πνευματικός άνθρωπος και το πρότυπο των νέων στα όρια όμως που θέτει η εκάστοτε εξουσία, ελέγχοντας το συναίσθημα και περιορίζοντας την ελευθερία, διαφορετικά κινδυνεύει. Ο ποιητής που εκπροσωπεί ο Ζαχαρίας Στουφής είναι ελεύθερος, επαναστάτης, μαχητής… επαναστάσεις και πολέμους αφουγκράζεται, πρωτοπόρος, αλλά και ανθρώπινος με αδυναμίες και αδιέξοδα.. εγώ ό,τι είχα να κάνω, το έκανα/και το έκανα λάθος…κοιτάει την άβυσσο/ την ερωτεύεται και τέλος μέσα πέφτει..

Ο πρώτος σταθμός στην ποιητική του πορεία είναι η συλλογή “Τρένο” το 1996, που συμβολικά έμελλε να έχει πολλούς σταθμούς και συνεχίζει. Την συλλογή, την εντάσσει στα Πρωτόλεια, συγκεντρώνει όλη σχεδόν την θεματολογία που θα εξελίξει στα επόμενα έργα του. Η θανατολογία κάνει δειλά την εμφάνισή της και η αυτοναφορικότητα. Η ζωή και ο θάνατος, οι ζωντανοί και οι νεκροί συνυπάρχουν και ο ποιητής ζωντανός και νεκρός στέκεται ακίνητος, βλέπει, ακούει.. Χαρακτηριστικοί τίτλοι Ωραίες κοιμωμένες, Θερινός Κολυμβητής και Ψυχοπαθής ο ποιητής. περιπλανιέται… αυτοεξορίζεται με ένα πιστόλι κλειδωμένος στο κελί του …ρίχνοντας λίγο χώμα στην ταφή του …έχει το θάνατο συνέχεια στην αφή του. Δεύτερος σταθμός την επόμενη χρονιά 1997 η συλλογή Ο φόβος, οι ηδονές και ο πόνος των ανθρώπων, θα ακολουθήσει την πορεία του Τρένου.

Θα ακολουθήσουν οι συλλογές: ΟΝΕΙΡΟΠΛΗΞΙΑ (2001), ΧΑΩΔΙΑ(2005) και ΝΕΚΡΩΣΙΜΑ (2006). Το 2012 θα επανεκδοθούν συγκεντρωτικά ως τριλογία με κάποιες αλλαγές. Πρόκειται για ένα ποιητικό έργο με σύντομες αριθμημένες ή όχι στροφές που η καθεμιά περικλείει ένα ξεχωριστό βαθύ νόημα, χωρίς ταυτόχρονα να χάνει τη σύνδεση με το σύνολο, τίτλοι προσδιορίζουν το χώρο και ο αναγνώστης σε κάθε στροφή νιώθει σαν να ανοίγει ένα καινούριο παράθυρο για να δει και να εμβαθύνει στα σημαντικά και στα ασήμαντα, βγάζοντάς τα από τις συνηθισμένες διαστάσεις τους. Απολαμβάνουμε μια ποίηση σχεδόν επιγραμματική. Ο Ζαχαρίας Στουφής δεν περιορίζεται στην καταγραφή ονείρων, αγαπημένη συνήθεια των ποιητών και κυρίως των υπερρεαλιστών, αλλά προκαλεί, κρίνει , σχολιάζει και αξιολογεί τη σημασία του ονείρου στη ζωή μας, απελευθερώνεται από τα δεσμά της λογικής και φέρνει στην επιφάνεια καινούριους κόσμους, θέτοντας συνεχώς διλήμματα. Το όνειρο/ ο κήπος του Θεού/ Το όνειρο/ ο τόπος των αγγέλων αλλά και όσοι τη ρότα/του ονείρου ακολουθήσανε/ βούλιαξαν στη σκληρή/ πραγματικότητα, καθώς και Και ο φόβος/ μη γίνεις σαν και αυτούς που θεωρείς χειρότερους/ και η αγωνία/ να φτάσεις αυτούς που θεωρείς καλύτερους./ Είμαστε τραγικά ίδιοι. Ακόμη Το όνειρο/ το κιάλι που ο Θεός/ μας έδωσε να βλέπουμε/ το χάος. Και Κάποιοι φοβούνται τη ζωή/ Μα όταν πεθαίνουν δεν φοβούνται το θάνατο;

Η συλλογή ΝΙΡΒΑΝΑ το 2003 έρχεται να ενισχύσει την πρόκληση που έχει ήδη γίνει φανερή από την μέχρι τότε παρουσία και θεματολογία του Ζαχαρία Στουφή με ένα λόγο σκληρό, αυθάδη, αλλά και πιο πλούσιο και μεστό. Είναι η στιγμή της σύγκρουσης με το κατεστημένο, τις αξίες, τους ανθρώπους, το θάνατο. Υψώνει το λόγο του και περιμένει την αναμέτρηση. Με την επικρατούσα αντίληψη Νιρβάνα σημαίνει απάθεια, απαλλαγή από κάθε πόνο και επιθυμία, μια κατάσταση μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο ποιητής Ζαχαρίας Στουφής, πιστεύω ότι επιδιώκει ένα παιχνίδι ζωής και θανάτου με πρόσωπο στραμμένο στο θάνατο και ο άνθρωπος σε μια κατάσταση που δεν μπορεί να είναι ούτε ευτυχισμένος ούτε δυστυχισμένος!

Η δημιουργική πορεία είναι συνεχής και το 2008 ο ποιητής θα εκδώσει το ΜΥΣΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ. Μπορούμε να τολμήσουμε μια αναλογία με τους Νεκρικούς Διαλόγους του Λουκιανού, χωρίς το Μυστικό Νεκροταφείο να χάνει την αυθυπαρξία και μοναδικότητά του. Ο Λουκιανός συνθέτει τριάντα διαλόγους στους οποίους ο Μένιππος, ο Διογένης και άλλοι συνομιλούν με προσωπικότητες διαφόρων εποχών, όπως ο Σωκράτης και ο Μέγας Αλέξανδρος και όλοι μετά θάνατον καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, ότι όλα είναι μάταια, αφού η κατάληξη είναι πάντα μία, ο θάνατος που δεν κάνει διάκριση σε κανέναν. Ο Ζαχαρίας Στουφής στο δικό του «Μυστικό Νεκροταφείο» τοποθετεί εικοσιέξι τάφους που τα επιγράμματά τους δεν παραπέμπουν μόνο σε συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά «θάβει» κυριολεκτικά τους πάντες και τα πάντα. Με λόγο αριστοφανικό που προκαλεί, κρίνει τα κακώς κείμενα στην Ελλάδα και τον κόσμο. Ένα έργο που ξεχωρίζει, όπως και κάθε έργο του Ζαχαρία Στουφή, ώριμο, πολιτικό, με κοινωνικές, φιλοσοφικές και ψυχολογικές προεκτάσεις και εκφράζει ίσως το θυμό για όσα βιώνουμε και μένουμε αδρανείς και απλοί θεατές.

Τη συλλογή ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΕ ΝΕΚΡΟ ΠΟΙΗΤΗ με υπότιτλο Ημερολόγια Σιωπής θα χαρακτήριζα ως προσωπογραφία του Ζαχαρία Στουφή. Στα δεκαεννέα γράμματα-ποιήματα αποστολέας και παραλήπτης ταυτίζονται. Ξεκινά με την οδύνη της ταφής και πετυχαίνει ώστε να βρεθούμε ταυτόχρονα και στις δύο όχθες, της ζωής και του θανάτου. Κυρίαρχη η σιωπή που μπαίνει ανάμεσα στους δύο κόσμους. Οι ήχοι είναι μόνο από το σκάψιμο των τάφων, της ταφής, τα κλάματα και του όπλου του αυτόχειρα. Η άνοδος και η κάθοδος δεν ξεχωρίζουν. Η ζωή του με τις εικόνες φύσης, τα αδιέξοδα, τα ερωτήματα, τη ματαιότητα, ό,τι και αν κάνει δεν θα επιστρέψουν οι λιακάδες της άνοιξης/ούτε οι πληγές θα κλείσουν, /αλλά /άλλος δρόμος για τη γνώση δεν υπάρχει, προσθέτουν λυρισμό και αποδεικνύεται ο φιλοσοφικός στοχασμός και η ωριμότητα της σκέψης του ποιητή.

Το σύμπαν όμως του ποιητή, ακόμη και νεκρού, δεν μπορεί να έχει τέλος. Ακολουθεί το ΜΕΤΑΤΕΛΟΣ. Το μετατέλος για τους νεκρούς είναι η απάθεια, ενώ για τους ζωντανούς το πένθος για να συμφιλιωθούμε με την ιδέα του θανάτου. Ο ποιητής ακροβατεί ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο και εμβαθύνει εκπληκτικά, βοηθώντας τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει και να δει το θέμα του θανάτου διαφορετικά. Ενώ εσύ μπορεί να μη ζεις/εγώ μπορεί να μην έχω πεθάνει/βρισκόμαστε πάλι/στη μακρινή πατρίδα των χαμένων…. Ό τι τελειώνει δεν σημαίνει πως πεθαίνει/ Το τέλος δεν αρκεί να δοξαστούμε/ Στο μετατέλος επενδύουμε το λαμπρό.

Το 2014 προσπαθώντας να βάλει τάξη στο χάος που μας περιβάλλει, θα γράψει το πρωτοποριακό έργο Η ΤΑΞΙΘΕΤΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ σε τρία μέρη: τα μικρά, τα μέτρια και τα μεγάλα, το οποίο και θα δραματοποιήσει. Την ίδια χρονιά θα κυκλοφορήσει η συλλογή ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ. Τα εικοσιτέσσερα κείμενα διαθέτουν τίτλο που δηλώνει το θέμα, το χώρο ή την κατάσταση, έναν εκτεταμένο υπότιτλο που αποδίδει το στοχασμό του ποιητή και ακολουθεί το κείμενο που απομονώνει και αποτυπώνει στιγμές μνήμης και εικόνες. Στην πρώτη έκδοση η συλλογή συνοδευόταν από φωτογραφίες του Δημήτρη Θεοδόση.

Η τελευταία συλλογή αυτής της συγκεντρωτικής έκδοσης έχει τον απρόσμενο τίτλο ΌΤΑΝ ΗΜΟΥΝ ΠΑΙΔΙ ΕΣΦΑΖΑΝ ΤΑ ΖΩΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΟΥ (2020 Εκδόσεις ΑΩ). Το στοιχείο που χαρακτηρίζει όλο το έργο είναι η τόλμη που προκαλεί αντιφατικά συναισθήματα και μια γραφή σκληρή με την οποία τα ένστικτα δεν επικαλύπτονται, αλλά αναδύονται ελεύθερα στην επιφάνεια. Όλοι και όλα αποκτούν θέση σε ένα σκληρό κόσμο με παρόντα το θάνατο και κυρίαρχη τη δύναμη της ζωής. Στο τέλος η ποιητική ιδέα φέρνει την κάθαρση και εξιλεώνει θύματα και θύτες.

Η προσέγγιση του πλούσιου ποιητικού έργου του Ζαχαρία Στουφή είναι πολυεπίπεδη και δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια γρήγορη ματιά, όπως η παραπάνω. Η συγκεντρωτική έκδοση θα διευκολύνει στην κατανόηση και στην προβολή μιας ποίησης τολμηρής, που ακροβατεί και αντιστέκεται με όπλα τις λέξεις και τον τρόπο που δίνει η Ποίηση.