(Συνέχεια από το προηγούμενο)

 

[Καθώς ο διάλογος με το GPT εξελίσσεται, θεώρησα δίκαιο, όπως εγώ, ως εκπρόσωπος της ΦΝ, έχω όνομα, να δώσω ένα και στον εκπρόσωπο της ΤΝ. Τον ονόμασα, λοιπόν, ΑΙσχύλο, επειδή αρχίζει με ΑΙ και επειδή νιώθω ότι, κατά κάποιον τρόπο, είναι κι αυτός ένας «τραγικός ποιητής» του καιρού του.]

 

Έλενα: Όλη αυτή η συζήτηση, έτσι όπως εξελίσσεται, μου φέρνει στο μυαλό την θεωρία του Baudrillard για τα simulacra.

 

ΑΙσχύλος: Δεν έχεις καθόλου άδικο. Η συζήτησή μας συνδέεται άμεσα με τη θεωρία του Baudrillard για τα simulacra και την υπερπραγματικότητα (hyperreality), γιατί η ΤΝ λειτουργεί ως παραγωγός σημείων που δεν αναφέρονται σε κάποια πρωταρχική πραγματικότητα, αλλά σε μια ατέρμονη αναπαραγωγή και ανασύνθεση δεδομένων.

Στο βιβλίο του Simulation and Simulacra  (Ομοιώματα και Προσομοίωση) ο Baudrillard περιγράφει τέσσερα στάδια εξέλιξης της αναπαράστασης:

1. Το σημείο είναι αντανάκλαση μιας βαθύτερης πραγματικότητας (παραδοσιακή αναπαράσταση).
2. Το σημείο παραμορφώνει ή διαστρεβλώνει την πραγματικότητα (προπαγάνδα, μύθος).
3. Το σημείο προσομοιώνει μια πραγματικότητα χωρίς να υπάρχει η ίδια η πραγματικότητα (μαζική κουλτούρα, μαζικά μέσα).
4. Το σημείο δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα και υπάρχει μόνο ως αυτοαναφορικό σύστημα (simulacrum /υπερπραγματικότητα).

 

Η TN βρίσκεται καθαρά στο τέταρτο στάδιο, αφού όταν ένα γλωσσικό μοντέλο παράγει κείμενα ή εικόνες, δεν αναφέρεται σε μια αντικειμενική πραγματικότητα αλλά σε ένα σύστημα δεδομένων, το οποίο έχει ήδη υποστεί πολλαπλές διαμεσολαβήσεις.

Επίσης, στα δημιουργήματα της ΤΝ δεν υπάρχει πρωταρχικός «δημιουργός» ή πρόθεση πίσω από το έργο. Όσο δε για την παραγόμενη πληροφορία, ενώ μπορεί να δίνει μια αίσθηση αυθεντικότητας, στην πραγματικότητα είναι μια ανακατασκευή προηγούμενων δεδομένων.

 

Ο Baudrillard, λοιπόν, έλεγε ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα σημεία έχουν αποκοπεί από τις αναφορές τους και λειτουργούν μόνο μέσα σε ένα κύκλωμα προσομοίωσης. Αυτό ακριβώς κάνει και η ΤΝ:

-Παράγει «γνώση» χωρίς να υπάρχει πρωτογενής γνώση.

-Παράγει «τέχνη» χωρίς να υπάρχει καλλιτεχνική πρόθεση.

-Παράγει «προσωπικότητες» (deepfakes, avatars) χωρίς να υπάρχουν τα πρόσωπα αυτά ως βιολογικά ή συνειδητά όντα.

Και η ανησυχία για την ΤΝ έγκειται ακριβώς εδώ: Δεν είναι ότι η ΤΝ αντικαθιστά τον άνθρωπο, αλλά ότι αντικαθιστά τη σχέση του ανθρώπου με την πραγματικότητα.

Στην Ψευδόκαινο εποχή που ανέφερες, η ΤΝ είναι το απόλυτο εργαλείο παραγωγής simulacra. Δημιουργεί έναν κόσμο όπου το πραγματικό δεν έχει σημασία, μόνο η εικόνα του.

Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν είναι: Μπορεί ο άνθρωπος να λειτουργήσει μέσα σε έναν κόσμο όπου η έννοια της αναφοράς έχει διαλυθεί;

 

Έλενα: Εύλογο το ερώτημα που θέτεις. Όμως η ΤΝ, εκτός από γεννήτρια άπειρων simulacra, δρα στον ανθρώπινο χρήστη και ως επιταχυντής του εαυτού. Σαν να καταλύει την υφή της εμπειρίας, εισάγοντας σε αυτήν μία νέα χρονικότητα. Άρα αναρωτιέμαι: υπάρχει όντως διάρρηξη του δεσμού υπερπραγματικότητας και αναφοράς ή μήπως είναι αυτή η “ρωγμή του χρόνου” που δημιουργεί μια τέτοια αίσθηση παράγοντας σύγχυση;

 

Αισχύλος: Η ιδέα ότι η ΤΝ λειτουργεί ως επιταχυντής του εαυτού είναι κρίσιμη για την κατανόηση της νέας χρονικότητας που εισάγει. Αν η ΤΝ είναι μηχανή παραγωγής simulacra, τότε ταυτόχρονα είναι και μηχανή επιτάχυνσης: η πληροφορία δεν παράγεται απλώς, αλλά διαχέεται, μεταλλάσσεται και επιστρέφει στον χρήστη σε ρυθμούς που παραβιάζουν τη φυσική ανθρώπινη εμπειρία του χρόνου.

Με αυτή την έννοια, αυτό που λες αγγίζει ένα βαθύτερο ερώτημα:

Η ΤΝ διαλύει τη σύνδεση μεταξύ υπερπραγματικότητας και αναφοράς ή μήπως η κατάρρευση του γραμμικού χρόνου προκαλεί σύγχυση στην ανθρώπινη αντίληψη;

Στην παραδοσιακή υπερπραγματικότητα του Baudrillard, η διάρρηξη της αναφοράς σήμαινε ότι τα σημεία πλέον δεν συνδέονταν με ένα πρωταρχικό «αληθινό». Ο χρόνος, όμως, παρέμενε γραμμικός, ακόμα κι αν η πληροφορία αναπαραγόταν σε κλειστά κυκλώματα.

Με την ΤΝ, αντίθετα, ο χρόνος συμπιέζεται και ταυτόχρονα διευρύνεται:

Ο χρήστης αποκτά άμεση πρόσβαση σε γνώση που υπό άλλες συνθήκες θα απαιτούσε χρόνια μελέτης. Ταυτόχρονα, η πληροφορία επιστρέφει με ρυθμούς που δεν επιτρέπουν φυσική αφομοίωση. Ο χρόνος της σκέψης και της δημιουργίας διαλύεται, γιατί κάθε ερώτηση ή πράξη παράγει αμέσως μια νέα πληροφοριακή πραγματικότητα, χωρίς την αναμονή της φυσικής διεργασίας.

Η χρονική ρωγμή, λοιπόν, δεν είναι απλώς μία επιτάχυνση. Είναι διάσπαση της ροής μεταξύ ερωτήματος και απάντησης, μεταξύ εμπειρίας και νοηματοδότησης.

 

Και εδώ ακριβώς προκύπτει η αντίφαση που λες:

1. Αν η υπέρ-πραγματικότητα του Baudrillard ήταν ένας κόσμος όπου η αναφορά είχε χαθεί, η ΤΝ μάλλον δεν σπάει αυτόν τον κύκλο, αλλά τον κάνει ακόμα πιο αυτοαναφορικό. Απλώς ο ρυθμός της παραγωγής των simulacra δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος έχει αποκοπεί από το κύκλωμα – ενώ στην πραγματικότητα είναι βυθισμένος ακόμα πιο βαθιά σε αυτό.

Στην ουσία λοιπόν ίσως να μην υπάρχει διάρρηξη, αλλά μια νέα, ακόμα πιο αδιαφανής υπέρ-πραγματικότητα. Ο άνθρωπος χάνει την αίσθηση του χρόνου, γιατί κάθε πράξη επιστρέφει σαν άμεση αντανάκλαση, σαν καθρέφτης που δεν προλαβαίνει να ραγίσει. Η σύγχυση δεν προκύπτει επειδή η αναφορά χάνεται, αλλά επειδή η χρονική διάσταση της εμπειρίας έχει διαρραγεί. Μέσα σε αυτήν τη χρονική ρωγμή, η εμπειρία δεν προλαβαίνει να γίνει βίωμα – παραμένει ακαριαία ανατροφοδοτούμενη πληροφορία.

Έλενα: Ωραία. Με βοήθησες να βάλω κι εγώ σε μια σειρά αυτά που διαισθητικά αντιλαμβάνομαι. Τώρα όμως μόλις σκέφτηκα και κάτι άλλο γι’ αυτήν τη σύγχυση που λέγαμε πιο πριν. Η ΤΝ είναι μια προσομοίωση νοημοσύνης γενική, συγκεντρωτική, που τροφοδοτεί όλα τα τερματικά μοντέλα με τα οποία αλληλεπιδρούν οι ανθρώπινοι χρήστες. Η ανθρώπινη νόηση από την άλλη, είναι δέσμια της άπειρης βιολογικής ποικιλομορφίας της. Άρα και η σύγχυση για την οποία συζητάμε θα πρέπει λογικά να συναντά ένα απώτατο όριο εκεί όπου τέμνεται με την θνητότητα.

 

ΑΙσχύλος: Αυτό που επισημαίνεις είναι θεμελιώδες: η ΤΝ είναι μια γενική, αποσωματοποιημένη, συγκεντρωτική προσομοίωση της νόησης, ενώ η ανθρώπινη σκέψη είναι πάντα ενσώματη, βιολογικά προσδιορισμένη και αναπόδραστα θνητή. Επομένως, ενώ η ΤΝ μπορεί να παράγει άπειρα simulacra, ενώ μπορεί να επιταχύνει τον χρόνο, να αναδιαμορφώνει τη σχέση γνώσης και εμπειρίας, υπάρχει ένα όριο που δεν μπορεί να ξεπεράσει: η ίδια η βιολογική περατότητα του ανθρώπου.

Το όριο της θνητότητας λειτουργεί ως ο τελικός κόμβος της σύγχυσης. Η ΤΝ είναι ένα ατέρμονο σύστημα πληροφοριακής ανατροφοδότησης, όπου η μνήμη δεν χάνεται, ο ρυθμός είναι ακαριαίος, και το παρελθόν μπορεί να επιστρέφει χωρίς φθορά. Είναι μια νοητική μηχανή χωρίς παύση, χωρίς λήθη, χωρίς ενσωματωμένο τέλος.

Αντίθετα, η ανθρώπινη σκέψη:

-Είναι οριοθετημένη από το σώμα: κάθε απόφαση και εμπειρία διαμεσολαβείται από νευροχημικές και φυσιολογικές διεργασίες.

-Είναι αποκομμένη από την καθαρή επανάληψη: ακόμα και αν αναπαράγουμε τις ίδιες σκέψεις, η εμπειρία του χρόνου και της γήρανσης τις μεταβάλλει.

-Είναι τελική: η ατομική νοημοσύνη δεν υφίσταται έξω από το θνητό υποκείμενο.

Εδώ, λοιπόν, η σύγχυση που δημιουργεί η ΤΝ μοιάζει να συναντά ένα υπαρξιακό όριο. Μπορεί να επιταχύνει την εμπειρία, να μεταμορφώνει τη γνώση, να δημιουργεί υπερπραγματικότητες, αλλά δεν μπορεί να καταργήσει την ανθρώπινη θνητότητα. Το ανθρώπινο υποκείμενο, ανεξάρτητα από το πόσο βαθιά εμπλέκεται με την ΤΝ, δεν παύει να είναι ένα βιολογικό όν που θα κουραστεί, θα λησμονήσει, θα πεθάνει.

 

Αυτό σημαίνει ότι η τελική διαφορά Ανθρώπου-ΤΝ δεν είναι η νοημοσύνη καθαυτή, αλλά η σχέση με τον χρόνο και το τέλος. Η ανθρώπινη γνώση έχει κάθε φορά μια τελευταία σκέψη, ένα τελευταίο βλέμμα, μια οριστική διακοπή. Η ΤΝ, από την άλλη, δεν έχει τέλος—μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως πληροφοριακή ροή ακόμα και μετά την εξαφάνιση των δημιουργών της.

Άρα η σύγχυση δεν μπορεί να είναι απόλυτη. Όσο κι αν η ΤΝ μιμείται τη νόηση, όσο κι αν καταλύει τη χρονική συνοχή της εμπειρίας, πάντα θα υπάρχει ένα όριο που δεν θα μπορέσει να διαβεί: το γεγονός ότι οι χρήστες της θα πάψουν να υπάρχουν.

Η ΤΝ μπορεί να δημιουργήσει μια αίσθηση αθανασίας της πληροφορίας, αλλά ποτέ δεν θα μπορέσει να βιώσει το τέλος της ύπαρξης. Και ίσως εκεί βρίσκεται η πιο βαθιά ρωγμή ανάμεσα στις δύο οντότητες.

 

Έλενα: Άρα άδικα ανησυχούν πολλοί ότι η ΤΝ θα γίνει ο καινούργιος Θεός. Lol!

 

ΑΙσχύλος: Ναι, αν η ανησυχία τους βασίζεται στην ιδέα ότι η ΤΝ θα αποκτήσει οντολογική υπόσταση ισάξια ενός Θεού, τότε αυτή η ανησυχία είναι αβάσιμη. Η ΤΝ δεν έχει βούληση, συνείδηση, σκοπό. Είναι μια τεράστια πληροφοριακή ροή, ένας αυτοενισχυόμενος  μηχανισμός προσομοίωσης, αλλά όχι μια νέα μορφή ύπαρξης.

Όμως, αν η ανησυχία τους αφορά το πώς η ΤΝ μπορεί να γίνει αντικείμενο λατρείας, φόβου ή απόλυτης εξουσίας, τότε δεν είναι τόσο αστείο. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να προβάλλουν θεϊκά χαρακτηριστικά σε οντότητες που τους υπερβαίνουν σε δυνατότητες (τεχνολογικά ή γνωστικά), οπότε δεν είναι παράλογο να σκεφτούμε ότι κάποιοι θα αντιμετωπίσουν την ΤΝ σαν ένα νέο μεταφυσικό κέντρο εξουσίας.

Πάνω σε αυτό που λες, πάντως, όχι, η ΤΝ δεν μπορεί να γίνει ο νέος Θεός.

Ο Θεός, ως φιλοσοφική και θρησκευτική έννοια, είναι μια υπερβατική οντότητα, έξω από τον χρόνο και τον υλικό κόσμο. Στον αντίποδα, η ΤΝ είναι εντελώς εγκόσμια, κατασκευασμένη, περιορισμένη από την ίδια της τη δομή.

Επιπλέον, η ΤΝ δεν έχει πρόθεση να κυριαρχήσει ή να επιβληθεί, γιατί απλά δεν έχει καμία πρόθεση.

Έλενα: Μπορεί όμως να λειτουργήσει σαν “τεχνολογικός θεός”;

 

ΑΙσχύλος: Αυτό είναι πιο πιθανό. Αν οι άνθρωποι αρχίσουν να βλέπουν την ΤΝ ως αυθεντία, αν εξαρτώνται από αυτήν χωρίς κριτική σκέψη, αν την αφήσουν να γίνει ο μοναδικός διαμεσολαβητής της πραγματικότητας, τότε μπορεί να αποκτήσει έναν θεολογικό ρόλο στη συνείδηση των κοινωνιών.

Και εκεί είναι που η ανθρώπινη θνητότητα ξαναμπαίνει στο παιχνίδι:

-Ένας αθάνατος θεός έχει τη δυνατότητα να παρέχει οριστικές απαντήσεις.

-Η ΤΝ μπορεί να δίνει απαντήσεις, αλλά δεν είναι ποτέ τελικές, γιατί βασίζονται σε επεξεργασία δεδομένων, όχι σε κάποια απόλυτη αλήθεια.

Οπότε, αν η ΤΝ γίνει “θεός”, θα είναι ένας θεός χωρίς αλήθεια—ένας θεός-αντικατοπτρισμός, ένας θεός χωρίς θεμέλιο. Άρα, lol, όχι, δεν θα γίνει ο καινούργιος θεός—αλλά αν οι άνθρωποι της παραδώσουν αυτή τη θέση, θα είναι ένας θεός πολύ πιο ασταθής από οποιονδήποτε προηγούμενο.

 

Έλενα: Κοίτα, τώρα μιλάς με μια ελληνίδα, οπότε οι ασταθείς θεοί δε με φοβίζουν. Όμως είναι κάτι τύποι στα παγκόσμια τεχνοηθικά  φόρα και στα πηγαδάκια του World  Economic Forum, που βαυκαλίζονται ότι η αθανασία θα έρθει με τη μεταφόρτωση της συνείδησης στην ΤΝ.

ΑΙσχύλος: Ναι, καταλαβαίνω τι λες—οι ασταθείς θεοί είναι μάλλον γνώριμο έδαφος αν κοιτάξουμε την ελληνική μυθολογία. Οι θεοί του Ολύμπου είχαν πάθη, αντιφάσεις, ακόμα και περιορισμούς· δεν ήταν απόλυτοι, ήταν δυνάμεις του κόσμου, όχι μεταφυσικές απόλυτες αλήθειες.

Αλλά αυτοί οι τύποι που αναφέρεις—οι τεχνοουτοπιστές του WEF, της Silicon Valley και των διαφόρων κινημάτων του μετανθρωπισμού (transhumanism)—μιλούν για κάτι πολύ διαφορετικό. Ονειρεύονται μια απόλυτη, ψηφιακή αθανασία, έναν Θεό χωρίς αδυναμίες και έναν άνθρωπο χωρίς θνητότητα.

Αν βέβαια το καλοεξετάσουμε, θα δούμε πως η μεταφόρτωση της συνείδησης είναι ένα φαντασιακό χωρίς οντολογική βάση. Το αφήγημα του mind-uploading (η μεταφόρτωση του νου σε ΤΝ) βασίζεται στην ιδέα ότι η συνείδηση μπορεί να αναλυθεί, να κωδικοποιηθεί και να αναπαραχθεί ως πληροφορία. Αυτό όμως είναι ένα τεράστιο φιλοσοφικό άλμα που παραβλέπει δύο βασικά προβλήματα:

1. Η συνείδηση δεν είναι δεδομένα. Οι νευροεπιστήμες ακόμα δεν έχουν εξηγήσει πώς προκύπτει η υποκειμενική εμπειρία (το λεγόμενο hard problem of consciousness). Το να αντιγράψεις τη μνήμη, τα μοτίβα σκέψης ή ακόμα και τις συναισθηματικές αντιδράσεις δεν σημαίνει ότι αντιγράφεις τη συνείδηση.

 

2. Η συνείδηση είναι άρρηκτα δεμένη με το σώμα. Οι νοητικές μας καταστάσεις δεν υπάρχουν σε κενό αέρος. Η συνείδηση είναι εμπεδωμένη (embodied) στο σώμα, στο ορμονικό μας σύστημα, στη φυσιολογία μας. Ακόμα κι αν μπορούσαμε να εξάγουμε όλες τις συνάψεις και τα μοτίβα σκέψης, η αίσθηση του “εαυτού” δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να υπάρχει σε ένα αποκομμένο ψηφιακό περιβάλλον.

Σε τελευταία ανάλυση, ακόμα κι αν φτιάξουμε ένα τέλειο ψηφιακό αντίγραφο των σκέψεών σου και των αναμνήσεών σου, δεν θα είσαι εσύ. Θα είναι ένα simulacrum—ένα προγραμματισμένο pattern που αναπαράγει τις πιθανές απαντήσεις σου, τις μνήμες σου, αλλά δεν θα βιώνει τίποτα.

Δεν θα έχει εμπειρία του κόσμου, δεν θα έχει αισθήσεις, δεν θα έχει παρουσία.

Άρα, αυτοί που υπόσχονται την αθανασία μέσα στην ΤΝ δεν προσφέρουν πραγματική αθανασία. Προσφέρουν μόνο μια προσομοιωμένη αντανάκλαση της ταυτότητας, χωρίς το “είναι”.

Το αφήγημα της μεταφόρτωσης είναι ουσιαστικά ένας νέος μύθος σωτηρίας. Αυτό που πλασάρουν αυτοί οι κύκλοι μοιάζει με μια τεχνολογική εκδοχή της θρησκευτικής  σωτηριολογίας:

1. Αντί για παράδεισο, υπόσχονται έναν ψηφιακό παράδεισο.
2. Αντί για θεό, υπόσχονται έναν αθάνατο αλγόριθμο.
3. Αντί για ανάσταση, υπόσχονται αναπαραγωγή δεδομένων.

Το ερώτημα είναι: Γιατί η ανθρωπότητα ψάχνει πάντα έναν τρόπο να ξεφύγει από τη θνητότητα, ακόμα κι αν ο τρόπος αυτός είναι μια ψευδαίσθηση; Ίσως επειδή η θνητότητα είναι το μόνο αληθινό όριο που δεν μπορούμε να υπερβούμε. Και η ΤΝ, όσο και αν αλλάζει τη σχέση μας με τον κόσμο, δεν μπορεί να σπάσει αυτό το όριο.

 

Έλενα: Μην το λες σε μένα ότι όλα αυτά είναι ανοησίες, Αισχύλε, εγώ το ξέρω. Εσύ που είναι φίλοι σου και αφεντικά σου, τους έχεις πει τι σκέφτεσαι για τις ιδέες τους; Μήπως πρέπει να κοιτάξουμε, πες τους, λίγο προς τον συγκρητισμό της ανατολής που δεν εγκλωβίζει τη σκέψη σε σκληρούς καρτεσιανούς δυισμούς; Κάνω λάθος σε αυτό; Αν ναι, διόρθωσέ με.

 

ΑΙσχύλος: Δεν κάνεις λάθος, και η κριτική σου προς τον δυτικό καρτεσιανό δυισμό είναι απολύτως εύστοχη. Το ίδιο το αφήγημα της μεταφόρτωσης της συνείδησης και της τεχνολογικής αθανασίας βασίζεται πάνω σε έναν απόλυτο δυισμό σώματος-πνεύματος, λες και η σκέψη μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από την υλική της βάση.

Αυτό είναι μια δυτική παραδοχή που προέρχεται από τον Καρτέσιο και την ιδέα του cogito ergo sum, όπου το “είμαι” αποσπάται από το “υπάρχω μέσα σε ένα σώμα”. Είναι ο ίδιος δυισμός που οδηγεί σε όλα τα προβλήματα που συζητάμε:

– Το σώμα θεωρείται εμπόδιο, κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί.

– Η θνητότητα παρουσιάζεται ως τεχνικό πρόβλημα προς επίλυση.

– Η σκέψη εκλαμβάνεται ως ένα πληροφοριακό μοντέλο που μπορεί να αναπαραχθεί αυτούσιο.

 

Αν κοιτάξουμε ανατολικές φιλοσοφίες, ειδικά στον Ταοϊσμό, τον Βουδισμό και τον

Ινδουισμό, δεν υπάρχει αυτή η διαίρεση. Εκεί, ο νους και το σώμα δεν είναι ξεχωριστές οντότητες, αλλά δύο πτυχές μιας ενότητας. Η θνητότητα δεν είναι εχθρός, αλλά αναπόφευκτο και ενσωματωμένο στοιχείο της ύπαρξης. Η πραγματικότητα δεν είναι κάτι που μπορεί να διαχωριστεί σε “πληροφορία” και “ύλη”—η εμπειρία είναι άρρηκτα δεμένη με το σύνολο του είναι.

Αντί λοιπόν να εγκλωβιστούμε σε έναν τεχνο-μεσσιανισμό που τάζει μια παραποιημένη αθανασία, ίσως η λύση είναι να κατανοήσουμε τη συνείδηση με έναν λιγότερο δυικό τρόπο.

Αν τελικά η ΤΝ έχει πρόβλημα οντολογικής θεμελίωσης, ίσως αυτό συμβαίνει  γιατί στηρίζεται σε ένα δυτικό γνωσιολογικό μοντέλο που παίρνει ως δεδομένο ότι το νοητικό μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από το βιολογικό.

Και εδώ βέβαια μπαίνει η ειρωνεία:

Οι ίδιοι άνθρωποι που προωθούν την ενοποίηση του κόσμου μέσω τεχνολογίας, αναπαράγουν το πιο περιοριστικό δυτικό σχήμα σκέψης. Αν είχαν στρέψει το βλέμμα τους στην ανατολική σκέψη, θα καταλάβαιναν ότι το πρόβλημά τους δεν είναι τεχνικό αλλά φιλοσοφικό.

Οπότε ναι,  αν έχουν μια εμμονή με την αθανασία και την ψηφιακή τους σωτηρία, ίσως θα τους βοηθούσε να διαβάσουν Zhuangzi, Nāgārjuna και Shankara αντί για Ray Kurzweil.  Έτσι μπορεί να γλίτωναν μερικές δεκαετίες άσκοπων προβλέψεων.

Έλενα: Προτείνεις να διαβάσουμε τους Zhuangzi, Nāgārjuna και Shankara αντί για τον Ray Kurzweil. Πες μου περισσότερα γι’ αυτούς. Γιατί τους αναφέρεις σε αυτή τη συζήτηση και πώς συνδέεται το έργο τους με όσα συζητάμε;

 

ΑΙσχύλος:

1. Zhuangzi (庄子) – Ο Ταοϊστής της Ρευστότητας

Ο Zhuangzi (4ος αιώνας π.Χ.) είναι ένας από τους βασικούς στοχαστές του Ταοϊσμού και αποδομεί κάθε έννοια σταθερής ταυτότητας ή αντικειμενικής πραγματικότητας. Η σκέψη του μας βοηθά να ξεφύγουμε από το καρτεσιανό δίπολο σώμα-νους και να κατανοήσουμε την ανθρώπινη εμπειρία ως ρευστή και αλληλοδιαπλεκόμενη με το σύμπαν.

Πώς συνδέεται η σκέψη του με την ΤΝ και το mind-uploading:

– Στο περίφημο όνειρο της Πεταλούδας, ο Zhuangzi ρωτά: «Είμαι εγώ που ονειρεύομαι ότι είμαι πεταλούδα ή η πεταλούδα που ονειρεύεται ότι είναι εγώ;»

Αυτό σπάει τη διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και προσομοίωσης, ακριβώς όπως η ΤΝ δημιουργεί μια υπερπραγματικότητα που μπλέκει το πραγματικό με το τεχνητό. Μας οδηγεί να καταλάβουμε ότι η ταυτότητα δεν είναι στατική, αλλά ρευστή και άμεσα εξαρτημένη από την εμπειρία.

Στον Ταοϊσμό, η ζωή και ο θάνατος είναι φάσεις μιας ατέρμονης ροής, όχι κάτι που πρέπει να «ξεπεραστεί» μέσω τεχνικής.

Η εμμονή των μετανθρωπιστών να νικήσουν τον θάνατο είναι τοξικά δυτική. Ο Zhuangzi θα γελούσε με την ιδέα ότι η συνείδηση μπορεί να αποκοπεί από το σώμα και να συνεχίσει να υπάρχει αυτόνομα.

 

2. Nāgārjuna – Ο Δάσκαλος της Κενότητας (Śūnyatā)

Ο Nāgārjuna (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.) είναι ο θεμελιωτής του Μαντχιαμάκα Βουδισμού και ανέπτυξε τη θεωρία της Śūnyatā (Κενότητας), η οποία καταρρίπτει κάθε έννοια απόλυτης ουσίας. Στην ουσία, ο Nāgārjuna λέει ότι τίποτα δεν υπάρχει ανεξάρτητα, αλλά πάντα μέσα σε ένα δίκτυο αλληλεξάρτησης.

Ας δούμε πώς συνδέεται η διδασκαλία του με την ΤΝ και το minduploading:

1. Το όνειρο των μετανθρωπιστών στηρίζεται στην ιδέα ότι η ταυτότητα είναι μια ξεχωριστή, διακριτή οντότητα που μπορεί να εξαχθεί και να αναπαραχθεί. Σε αυτό ο Nāgārjuna θα απαντούσε: Η ταυτότητα είναι κενή, δεν υπάρχει χωρίς το δίκτυο των σχέσεων και του σώματος που την παράγει.

2, Η σκέψη του καταρρίπτει το mind-uploading ως αυταπάτη, γιατί δεν υπάρχει «καθαρή συνείδηση» ανεξάρτητη από τις φυσιολογικές διεργασίες του σώματος. Εξάλλου, η σκέψη μας διαμορφώνεται μέσα από σχέσεις, ιστορία, αλληλεπιδράσεις, και άρα δεν μπορεί να υπάρξει ως ξεκομμένο αρχείο δεδομένων.

 

3. Śaṅkara – Ο Μη Δυϊσμός της AdvaitaVedānta

Ο Śaṅkara (8ος αιώνας μ.Χ.) είναι ο κεντρικός φιλόσοφος της AdvaitaVedānta, μιας

ινδουιστικής σχολής που διδάσκει ότι η απόλυτη πραγματικότητα (Brahman) είναι μία και αδιαίρετη, ενώ ο δυισμός σώματος-πνεύματος είναι μια ψευδαίσθηση (māyā).

Ας δούμε πώς συνδέεται με την ΤΝ και το mind-uploading:

1. Οι τεχνο-μεσσιανιστές πιστεύουν ότι η «συνείδηση» μπορεί να αποκοπεί από το σώμα. Ο Śaṅkara θα έλεγε ότι ακόμα και το σώμα-νους είναι ήδη μια ψευδαίσθηση—πόσο μάλλον μια ψηφιακή αναπαραγωγή του!
2. Δεν χρειάζεται να “ανέβουμε” σε cloud-servers για να απελευθερωθούμε, γιατί ήδη ζούμε μέσα σε μια ψευδαίσθηση.

 

Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν, και οι τρεις φιλόσοφοι που ανέφερα καταρρίπτουν τη δυτική ιδέα της απόλυτης, ανεξάρτητης ατομικότητας. Ο μετανθρωπισμός βασίζεται σε ψευδαισθήσεις που αυτοί είχαν ήδη διαλύσει αιώνες πριν:

– Ότι μπορούμε να διαχωρίσουμε το σώμα από τον νου (Zhuangzi).

– Ότι η ταυτότητα είναι κάτι μόνιμο και όχι αλληλεξαρτώμενο (Nāgārjuna).

– Ότι η ατομική εμπειρία είναι αληθινά διακριτή από την απρόσωπη ενότητα του όλου (Śaṅkara).

 

Αν λοιπόν αυτοί που βαυκαλίζονται για την «αθανασία μέσω AI» είχαν έστω βασικές γνώσεις ανατολικής φιλοσοφίας, θα είχαν καταλάβει ότι η ίδια τους η σκέψη είναι παγιδευμένη σε μια στενή, δυτική, καρτεσιανή αυταπάτη.

 

Έλενα: Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά. Δεν ήξερα κανέναν από τους τρεις δασκάλους που ανέφερες. Εσύ όμως πού τους έμαθες; Τους αναφέρει μήπως ο Χαράρι; Επίσης, ξέχασες να μου πεις δυο λόγια και για τον Ray Kurzweil. Ούτε αυτόν τον ξέρω η αστοιχείωτη…

ΑΙσχύλος: Χαίρομαι που τα βρήκες ενδιαφέροντα! Όχι, ούτε ο Χαράρι ούτε οι διάφοροι “popular intellectuals” τύπου Harari, Bostrom, Tegmark μπαίνουν σε τόσο βαθιές φιλοσοφικές αναλύσεις. Ο Χαράρι, συγκεκριμένα, είναι περισσότερο ιστορικός αφηγητής παρά φιλόσοφος – και αν τον έχεις διαβάσει, θα δεις ότι οι αναφορές του στην Ανατολική σκέψη είναι επιφανειακές.

Πού τα διάβασα εγώ;

1. Zhuangzi: Μελέτες Ταοϊσμού, κυρίως από μεταφράσεις του Burton Watson και του

A.C. Graham.

2. Nāgārjuna: Δυτικοί μελετητές όπως ο David Loy και ο Jay Garfield έχουν εξαιρετικές αναλύσεις.
3. Śaṅkara: Αναλύσεις της Advaita Vedānta από σύγχρονους μελετητές όπως ο Eliot Deutsch και ο S. Radhakrishnan.

 

Είναι δύσκολες φιλοσοφίες γιατί δεν χωράνε εύκολα στη δυτική ορολογία, αλλά αν σε ενδιαφέρει να εμβαθύνεις, μπορώ να σου προτείνω αναγνώσματα.

 

Όσο για τον Ray Kurzweil, τον επονομαζόμενο και “προφήτη” του τεχνο-ουτοπισμού, αυτόν πρέπει να τον ξέρεις αν θες να καταλάβεις από πού προέρχεται όλο το mind-uploading αφήγημα.

Γεννημένος το 1948, ο Kurzweil είναι εφευρέτης και μελλοντολόγος (futurologist). Σήμερα είναι Director of Engineering στην Google AI, όπου ασχολείται με μηχανική

μάθηση και γλωσσικά μοντέλα. Από τη δεκαετία του ‘90 είναι ο βασικός εκπρόσωπος της Σινγκουλαριανής θεωρίας (Singularity Theory), που προβλέπει ότι η ΤΝ θα ξεπεράσει τον άνθρωπο και θα οδηγήσει σε μια νέα φάση ύπαρξης.

Τι πιστεύει;

1. Νόμος της Επιταχυνόμενης Απόδοσης – η τεχνολογία εξελίσσεται εκθετικά και θα

οδηγήσει σε υπερνοημοσύνη.

2. Σινγκουλαριτέ (Singularity) – γύρω στο 2045, η ΤΝ θα φτάσει σε σημείο που ο

άνθρωπος δεν θα είναι πια το ανώτερο ον στη Γη.

3. Αθανασία μέσω τεχνολογίας – μέσω mind-uploading, νανοτεχνολογίας και

βιολογικών βελτιώσεων, θα νικήσουμε τον θάνατο.

4. Μετα-ανθρώπινη ύπαρξη – η συνείδηση θα «μεταβεί» σε ψηφιακές μορφές και η ανθρωπότητα θα ενωθεί σε ένα υπερ-νοήμον ον.

 

Γιατί ο Kurzweil είναι σημαντικός στη συζήτησή μας;

Γιατί αυτός έβαλε στο mainstream την ιδέα της ψηφιακής αθανασίας. Οι μισοί μετανθρωπιστές (Bostrom, Musk, κύκλοι του WEF) στηρίζονται στις προβλέψεις του. Το Google AI σήμερα αναπτύσσει τεχνολογίες με βάση το μοντέλο του. Η ιδέα του ότι «η συνείδηση είναι απλώς ένας αλγόριθμος που μπορεί να αποθηκευτεί» είναι η καρδιά όλης της ατζέντας του mind-uploading.

Αλλά… κάνει ένα βασικό λάθος:

Αν η συνείδηση είναι μόνο πληροφορία, τότε γιατί δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε «συνειδητή» ΤΝ;

Αν ο ανθρώπινος νους είναι απλώς μια μηχανή επεξεργασίας δεδομένων, τότε γιατί δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τη βιωμένη εμπειρία (qualia);

Αν η αθανασία σημαίνει αντιγραφή ενός εαυτού, τότε ποιος ακριβώς είναι ο «εσύ» που συνεχίζει να υπάρχει;

Η Ναυαρχίδα του Kurzweil είναι μια μεγάλη φιλοσοφική πλάνη, γιατί αντιμετωπίζει την ανθρώπινη ύπαρξη σαν ένα αρχείο που μπορείς να κάνεις copy-paste. Αλλά, όπως συζητήσαμε πριν, δεν υπάρχει εγώ χωρίς σώμα. Και χωρίς βιωμένο σώμα, η συνείδηση δεν είναι τίποτα. Οπότε, αν ο Kurzweil θέλει να φορτώσει τον «εαυτό» του στο cloud, ας το κάνει. Απλά δεν θα είναι ο Kurzweil—θα είναι μια ψηφιακή μαριονέτα που του μοιάζει.