Μια συνομιλία του Κοσμά Κοψάρη με την ποιήτρια Δήμητρα Παυλάκου

Ερώτηση: Τι σηματοδοτεί για σας η ποίηση; Από πότε αρχίσατε να γράφετε;

Απάντηση: Η ποίηση είναι ένα ορμητικό ποτάμι, μια καρδιά που πάλλεται, μια πηγή από τα έγκατα της ψυχής. Γράφεται με αίμα. Είναι μια προσευχή συμπυκνωμένη σε λίγους στίχους, βιώματα κι εμπειρίες που έχουν μια καθολικότητα. Η ποίηση είναι καταφύγιο, ορμητήριο για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Η κυρία των τεχνών, του εσωτερικού ρυθμού.

Άρχισα να γράφω από μικρή ηλικία. Στην Τρίτη δημοτικού έγραψα μια έκθεση με θέμα: “Ένας καστανάς στη γωνιά του δρόμου” έχοντας στο νου μου την σκυφτή φιγούρα ενός καστανά στη γωνία Ιπποκράτους και Ακαδημίας. Η δασκάλα μου είπε να την διαβάσω στην τάξη και μετά σχολιάζοντας είπε ότι αυτή η έκθεση είναι σαν ποίημα, οι συμμαθητές μου χειροκρότησαν, χτύπησε το κουδούνι κι εγώ βγήκα στο διάλειμμα δακρυσμένη. Αυτή ήταν η πρώτη γνωριμία με τις λέξεις που παρατίθενται για να εκφράσουν αυτό που μπορούν, όσο πιο ειλικρινά γίνεται. Τα επόμενα χρόνια ακολουθούν ποιήματα ως το τέλος της εφηβείας και των μαθητικών ετών για τη φύση, το βουνό, τη θάλασσα, ως το 1977 που τυπώθηκε η πρώτη μου συλλογή.

2) Ερώτηση: Ποιοι ποιητές/ ποιήτριες είναι εκείνοι/ εκείνες που ελκύουν περισσότερο το ενδιαφέρον σας; Για να το πω διαφορετικά, ποιο είδος ποίησης σας γοητεύει περισσότερο ως ποιητή – ποιήτρια;

Απάντηση: Ο Δ. Σολωμός με συγκινεί από μαθήτρια για την αλήθεια, την καθαρότητα της ψυχής, τον παλμό του. Ο Γ. Σεφέρης, ο Κ. Καρυωτάκης, ο Μ. Αναγνωστάκης, ο Τ. Λειβαδίτης, ο Γ. Ρίτσος, ο Μ. Μουντές, ο Ν. Βρεττάκος, η Ζωή Καρέλλη, η Μελισσάνθη, ο Τ. Παπατσώνης, ο Ντ. Χριστιανόπουλος και άλλοι ποιητές με κινητοποιούν διαρκώς ψυχικά. Πολλούς ποιητές και κυρίως σύγχρονους (όπως η Π. Παμπούδη, ο Γ. Βαρβέρης, η Ζ. Δαράκη κ.α) τους διάβασα και εμβάθυνα μέσω των βιβλιοπαρουσιάσεων και βιβλιοκριτικών μου επί σειρά ετών στην Αυγή αλλά και σε περιοδικά όπως ο Μανδραγόρας, η Εξώπολις κ.α. Στην ψηφιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης υπάρχουν πάνω από τριακόσια κείμενα που δημοσιεύτηκαν στην Αυγή. Επίσης με τον τίτλο: “Κείμενα για την ποίηση” κυκλοφορεί ένας τόμος (Εκδ. Τυπωθήτω) με πάνω από εκατό ποιητές ανθολογημένους (και συνεντεύξεις με κάποιους ποιητές), πάντα από τη συνεργασία μου με την Αυγή και τους αείμνηστους Γρηγόρη Γιάνναρο και Γιώργο Ματζουράνη στους οποίους οφείλω το ωραίο ταξίδι στην κριτική.

Στην ποίηση δεν έχει κατά τη γνώμη μου σημασία το είδος, αλλά πόσο συγκινεί, συγκλονίζει, κινητοποιεί τις αισθήσεις και το είναι μας.

3) Ερώτηση: Μιλήστε μας, σας παρακαλώ, για την ποιητική σας διαδρομή μέσα από την οποία ζυμώθηκαν και διαμορφώθηκαν οι συλλογές σας.

Απάντηση: Η διαδρομή αυτή άρχισε το 1977 με την πρώτη ποιητική συλλογή που είχε ως τίτλο: “Ένα κουτί με σπίρτα” (εκδ. Γράμματα, Αθήνα 1977) και στη συνέχεια μέχρι σήμερα ακολούθησαν οι εξής συλλογές: Ων – Ούσα – Ον (editions Ceres, 1979), Λόγω ανηκέστου βλάβης (Ροή, 1981), Λιμνάζοντα ύδατα (Γνώσεις, 1987), Περί θυμικής ατονίας (Αιγόκερως, 1988), Η κρύπτη με τις φτέρες (Ηρόδοτος, 1989), Τα μάτια του σκύλου (Ναυσικά, 1992), Vulpes – Vulpes (Τραμάκια, 1995), Η ευχή του Λυχνικού (Παρουσία, 1998), Επίδομα ερημίας (Αρμός 2000), Μεταβατικά ρήματα ( Αρμός 2004), Συναξάρι (Αρμός 2008), Ξένος και Παρεπίδημος (Αρμός 2010), Φως ως ιμάτιον (Αρμός 2011), Ακολουθία των ωρών (Αρμός 2013), Τα Τρία Ανατολικά (Αρμός 2014), Συνοδικό (Αρμός 2016), Panzerlied (Αρμός 2019), Ενάτη Ώρα (Αρμός 2020)

Η ποιητική αυτή διαδρομή είναι συνυφασμένη με τα βιώματα, τις σπουδές, τις περιβαλλοντικές δράσεις, τη ζωή στη σχολική τάξη, τις εμπειρίες από τη θέση της διευθύντριας στα σχολεία, αλλά στηρίζεται κυρίως στις προαιώνιες αξίες και παρακαταθήκες όπως τις παρέδωσαν ο Ελληνικός πολιτισμός, η ελληνική γλώσσα, η ιστορία και η ορθόδοξη παράδοση.

4) Ερώτηση: Με ποια κριτήρια επιλέγετε τους εμβληματικούς τίτλους των συλλογών σας;

Απάντηση: Ευχαριστώ για τον χαρακτηρισμό “εμβληματικοί” για τους τίτλους των ποιητικών συλλογών, αλλά δεν τους επιλέγω. Με επιλέγουν και συνιστούν μια επιτομή της όλης προβληματικής μου και μερικές φορές πρόκειται για τον τίτλο ενός ποιήματος.

5) Ερώτηση: Ως μια απόπειρα ποιητικού αυτοπροσδιορισμού, πως θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας ως ποιήτρια; (ποιήτρια του οράματος, υπαρξιακή ποιήτρια, κοινωνική ποιήτρια;…)

Απάντηση: Το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον, μας καθορίζει και μέσα σ’ αυτό, το κύριο είναι η περιβαλλοντική συνείδηση που οικοδομούμε για μας και τα παιδιά. Αυτό που αποπνέουν τα ποιήματα και αρκετοί αναγνώστες μου αναγνωρίζουν, είναι ίσως ένας καινοφανής χαρακτηρισμός: ποιήτρια του αγώνα για τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον. Είναι εξόχως τιμητική αυτή η συμπερίληψη που μου αποδίδεται ως χαρακτηρισμός. Τίτλος τιμής, πραγματικά, που τον αποδέχομαι σε συνδυασμό με τα βιώματα μου στην τάξη, την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, την πολιτική επιστήμη κι όσα απλόχερα μου χάρισαν ατελείωτες ώρες και μέρες στους δρυμούς.

6) Σας έχει απασχολήσει ποτέ η οπτική της γυναικείας ποίησης;

Απάντηση: Το ότι γράφονται ποιήματα από γυναίκες ποιήτριες και άνδρες ποιητές έχει σημασία μόνο ως προς το τι έχουν να μου πούν, αν με συγκινούν ή όχι, αν είναι στίχοι λιτοί και απέριττοι ή γεμίζουν με βερμπαλισμούς και βαρίδια. Ποτέ δεν μ’ ενδιέφερε αν αυτό που διαβάζω και συγκινούμαι το έγραψε άνδρας ή γυναίκα. Βεβαίως διαπίστωσα (κι αργότερα η διαπίστωση έγινε πεποίθηση) ότι συχνά οι κριτικές δεν ασχολούνται με ποιήτριες τόσο, όσο με ποιητές. Είναι γεγονός ότι οι ποιήτριες, όπως και οι γυναίκες πολιτικοί, επιστήμονες, ερευνήτριες, εικαστικοί, μουσικοί, καταξιώνονται δυσκολότερα και παραγκωνίζονται σε σχέση με τους άρρενες συναδέλφους τους. Πρόκειται για ένα ακόμα απότοκο της κοινωνίας των διακρίσεων και της κατηγοριοποίησης στην οποία διαπρέπει το καπιταλιστικό σύστημα της εκμετάλλευσης.

7) Ερώτηση: Θεωρείτε ότι η ποίηση συνιστά ένα πεδίο κατάθεσης φόβων για το ατελέσφορο ή ελπίδας;

Απάντηση: Επειδή πεποίθηση μου είναι ότι η ποίηση μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, κι αυτή η πεποίθηση θα διαρκέσει δια βίου σε ό,τι με αφορά, παλεύουμε με τους φόβους που μας καλλιεργεί η άρχουσα τάξη και οι θεραπαινίδες της. Αφήνουμε την ελπίδα να πετάξει, να σκορπίσει τα άνθη της, τα τραγούδια της, τις μέριμνες της για τα ζώα, τα δέντρα, τις λίμνες, τα ποτάμια, τις θάλασσες, τα οικόσιτα, τους άδολους, τους καλοπροαίρετους, τους μαχητές του μόχθου και της πάλης για κοινωνική δικαιοσύνη και επικαιροποιώντας τον Albert Camus θα έλεγα ότι αρνούμαι μέχρι θανάτου ν’ αγαπήσω αυτόν τον κόσμο όπου υπάρχουν παιδιά, γυναίκες, ασθενείς, γέροντες, ζώα, όλη η χλωρίδα και η πανίδα στο σύνολο τους που βασανίζονται και καταστρέφονται για να πλουτίζουν οι ελάχιστοι και στο πνεύμα και στην ενσυναίσθηση.

8) Θα θέλατε να μοιραστείτε με το αναγνωστικό κοινό ένα ποίημα σας και τι σηματοδοτεί;

Απάντηση: Ναι! Βεβαίως, ευχαρίστως να μοιραστώ ένα ποίημα για τις απαραίτητες συστάσεις με τους αναγνώστες σας, που διάβασαν ή θα διαβάσουν κάτι από τα γραπτά μου. Είναι από τη νέα μου ποιητική συλλογή, υπό έκδοσιν, από τον εκδοτικό οίκο Αρμός.

“Αυτοπροσδιορισμός”

Δεν έτρεξα

πίσω από τις εύφημες μνείες

κάποιες φορές μονάχα

χάρηκα που μίλησα

στις ερήμους

των άδειων βλεμμάτων

και γλίτωσα πτώσεις και κατάγματα

είχα στοργή άρρητη

για το ακαθόριστο της ζωής

για τα πονεμένα τραγούδια

του λαού

Δεν χρειάστηκα κρυψώνες

πάντα φορούσα

το πρόσωπό μου

9) Ερώτηση: Πόσο έτοιμη νιώθετε στη μετα – πανδημική εποχή για τα επόμενα βήματα σας στην ποιητική παραγωγή;

Απάντηση: Τα χρόνια της πανδημίας ήταν για όλους δύσκολα. Στο σχολείο και λόγω απουσίας της ζωντανής τάξης και λόγω τεχνικών προβλημάτων της τηλεκπαίδευσης, δοκιμάστηκαν οι αντοχές καθηγητών, μαθητών, γονέων και κηδεμόνων. Έγιναν απ’ όλους υπεράνθρωπες προσπάθειες να λειτουργήσουν όλα άψογα προς όφελος των παιδιών και να αναπληρωθούν όλα τα κενά.

Ως διευθύντρια σχολείου, δεν είχα ίχνος ενέργειας και αφοσίωσης σε οτιδήποτε άλλο, εκτός της λειτουργίας του σχολείου, των διαδικτυακών μαθημάτων, της τήρησης των όρων υγιεινής όταν λειτουργούσαν τα σχολεία.

Ήμουν υπεύθυνη δεκαετίες ολόκληρες (όχι μόνο επί πανδημίας) των περιβαλλοντικών ομάδων, που σε πείσμα των δυσκολιών, λειτούργησαν προς μεγάλο όφελος και χαρά συμμετοχής των παιδιών. Οι συνεδρίες μας επί πανδημίας είχαν τη μορφή ντοκυματέρ. Δεν μπορούσαμε βλέπετε να πάμε στο πεδίο για παρατήρηση, έρευνα, καταγραφή.

Η ποίηση, ως εκ τούτου, κρύφτηκε πίσω από την κουρτίνα της άδειας σχολικής τάξης. Αλλά αμέσως μετά, τινάχτηκε κι έγινε μια συγκυρία των λέξεων, των προθέσεων, της αναγκαιότητας. Γιατί πώς να λέγεσαι ποιήτρια, ποιητής, όταν έρχονται σεισμοί, λιμοί, λοιμοί, καταποντισμοί ανθρώπων κι όλων των μορφών ζωής και σύ να σωπαίνεις; Δεν είσαι τότε ποιητής, αλλά θεατής. Δεκαετίες επί δεκαετιών, αγωνίζεται το σύστημα στην κατασκευή θεατών αμέτοχων, καταναλωτών, ωχαδελφιστών. (Τώρα προστέθηκε σ’ όλο το σκηνικό και η πράσινη μπίζνα)

Εμείς, είμαστε στην άλλη όχθη. Δεν τρέχουμε για φωτογράφιση δίπλα στους καταξιωμένους ποιητές, μπροστά στις κάμερες της δημοσιότητας, δεν είμαστε πίσω από κάθε πόρτα προβολής που ανοίγει

“Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε

Για να ξεχωρίσουμε αδερφέ μου

απ’ τον κόσμο

Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε

τον κόσμο” κατά Ρίτσο.

10) Ευχαριστούμε πολύ να είστε πάντα καλά και δημιουργική!

Απάντηση: Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ κ. Κοψάρη και σας εύχομαι κάθε ευλογία στο διδακτικό και συγγραφικό σας έργο. Θερμά ευχαριστώ το περιοδικό Περί ου της πολύτιμης ποιήτριας, συγγραφέως και εικαστικού Παυλίνας Παμπούδη που από έφηβη άκουγα την μελοποιημένη ποίηση της στα τραγούδια της Αρλέτας με συγκίνηση και θαυμασμό.