Ο Δημήτρης Μπαλτάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1999. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε με «Άριστα» το 2021. Είναι αριστούχος απόφοιτος του μεταπτυχιακού προγράμματος «Ρητορική, Επιστήμες του Ανθρώπου και Εκπαίδευση» του ίδιου Πανεπιστημίου. Έχει φοιτήσει στο σεμινάριο «Επιμέλεια και Διόρθωση Κειμένου» του ΕΚΠΑ. Ποιήματά του και κριτικά κείμενα για την ποίηση έχουν φιλοξενηθεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ έχει συμμετάσχει με ποιήματά του σε συλλογικά έργα. Έχει δημοσιεύσει τις ποιητικές συλλογές Η Αρχή (Οσελότος, 2019), Μελωδίες λήθης (Αποστακτήριο, 2021), Το όνομα του έρωτα (Αποστακτήριο, 2022), Περιγραφές του ανεκπλήρωτου (Κάκτος, 2022), Τα λεπτά της σιωπής (Κάκτος, 2023).
- Μιλήστε μας για την πρόσφατη ποιητική συλλογή σας. Τι πυροδότησε τη σύνθεσή της;
Τα λεπτά της σιωπής είναι η πέμπτη κατά σειρά ποιητική συλλογή μου, η οποία κυκλοφορήθηκε από τις εκδόσεις Κάκτος λίγο πριν την εκπνοή του 2023, τον Δεκέμβριο, και περιλαμβάνει σαράντα ένα ποιήματα – κατά βάση ολιγόστιχα – τα οποία γράφτηκαν στο διάστημα 2021 – 2023. Πρόκειται για ποιήματα που προέκυψαν χρονικά στην προαναφερθείσα περίοδο, ωστόσο για κάποια από αυτά, η σκέψη, η ιδέα ή και το σκίρτημα προϋπήρχαν. Και αυτή η ποιητική συλλογή κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τις προηγούμενες συγκροτώντας έτσι τα διακριτά γνωρίσματα της δικής μου ποιητικής, όπως μπορεί ν’ αντιληφθεί κανείς διατρέχοντας το σύνολο των ποιημάτων. Επομένως, το έναυσμα, λίγο πολύ, εντοπίζεται και παγιώνεται στις θεματικές ατραπούς, όπου περιπλανώμαι είτε είναι ορισμένες φορές περισσότερο προσωπικές, ατομικές και υπαρξιακές είτε άλλες φορές κοινωνικά και συλλογικά ιδωμένες υπό το πρίσμα ενός ευρύτερου φιλοσοφικού και πολιτικού στοχασμού, μιας κοσμοαντίληψης που εν προόδω αποκρυσταλλώνεται στο ποιητικό corpus. Πιστεύω ότι διαβάζοντας έναν ποιητή, όποιος κι αν είναι αυτός, και διατρέχοντας το έργο του εκλαμβάνουμε και αποκωδικοποιούμε τα στοιχεία εκείνα που τον ενδιαφέρουν και πυροδοτούν την πένα του.
- Σάς θέλγει περισσότερο το ανείπωτο ή το ειπωμένο στον ποιητικό σας καμβά;
Σίγουρα το ανείπωτο. Η ποίηση, νομίζω, μάς προσφέρει τρόπους να μιλήσουμε για ό,τι μάς βασανίζει και μάς ανησυχεί, για ό,τι δεν θα μπορούσαμε να πούμε με άλλον τρόπο ή για ό,τι δεν θα αποδίδονταν, έτσι όπως πραγματικά το νιώθουμε, αν το λέγαμε με διαφορετικό τρόπο. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως λίγες λέξεις και στίχοι πεπερασμένοι κρύβουν μια ανεξάντλητη πηγή ελευθερίας και συγκινησιακής έντασης ενεργοποιώντας ψυχή και σώμα, ενόσω το μυαλό και τα συναισθήματα πάλλονται στην ακροβασία των λέξεων.
- Ποιος ο μεγαλύτερος φόβος και ποια η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν ποιητή στη σύγχρονη εποχή;
Πρόκειται για δύο πόλους που συνδέονται μεταξύ τους. Ο μεγαλύτερος φόβος είναι η απομόνωση και η μεγαλύτερη πρόκληση η παρουσία. Τι θέλω να πω; Η ανεύρεση της χρυσής τομής μεταξύ του έξω και του μέσα είναι φόβος και πρόκληση συνάμα και ιστορικά μάς παρουσιάζει τον καμβά της ελληνικής ποίησης. Οι ποιητές ανέκαθεν μετεωρίζονται μεταξύ του ατομικού και του συλλογικού παρόντος, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες κερδίζει έδαφος η ατομική παρουσία. Η στροφή, δηλαδή, από την κοινωνική ποίηση του συλλογικού οράματος και των ιδεών, της ιδεολογίας και των αναζητήσεων μιας ολόκληρης κοινωνίας, σιγά σιγά έχει μεταβληθεί σε μια ποίηση καθαρά προσωπική, εσωστρεφή και απομονωμένη, ενώ το ερμητικό ποιητικό εγώ εγκλωβισμένο στον μικρόκοσμό του παραμένει παθητικό και αμέτοχο, όσο γύρω του κτίζονται τείχη που το κλείνουν έξω απ’ τον κόσμο, για να θυμηθούμε και το καβαφικό ποίημα «Τείχη», το οποίο είναι ιδιαίτερα ταιριαστό με την ερώτησή σας. Επομένως, ένας ποιητής οφείλει, στον εαυτό του πρωτίστως και έπειτα στο έργο του, να διατηρεί την ισορροπία μεταξύ ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας. Αυτό είναι φόβος και πρόκληση, ειδικά στην εποχή μας που τα όρια είναι περισσότερο θολά από ποτέ.
- Η εποχή της μετά πανδημίας άλλαξε τους θεματικούς σας άξονες;
Καθόλου. Η ποίησή μου πάντοτε είναι ανθρωποκεντρική, οπότε το ίδιο ισχύει ως προς τον τρόπο που έβλεπα τα πράγματα και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Εξάλλου, νομίζω ότι ασχέτως με την εξέλιξη της πανδημίας και τους τρόπους αντιμετώπισής της, ένα από τα πλέον βασικά θέματα που ανέκυψαν είναι ο επαναπροσδιορισμός των ανθρώπινων σχέσεων και η αναγνώριση της αξίας κάποιων απλών, καθημερινών, επαναλαμβανόμενων πρακτικών. Η αναγνώριση της αξίας του συνηθισμένου που έπαψε να είναι δεδομένο αλλά πολύτιμο αγαθό.
- Θα αυτοπροσδιορίζατε την ποίησή σας εσωστρεφή ή εξωστρεφή;
Ο ποιητικός λόγος στην εποχή μας είναι ακραιφνώς εσωστρεφής. Ωστόσο, όπως είπαμε και προηγουμένως, δεν πρέπει να μάς καταπίνει ο ατομικισμός και η αδιαφορία, η απάθεια για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Ο κόσμος και η ανθρωπότητα δεν κινούνται γύρω από εμάς και σε καμία περίπτωση οι ποιητές δεν αποτελούν τον πυρήνα. Σε ό,τι αφορά στη δική μου περίπτωση επιδιώκω συνειδητά να συνταιριάζω στο ποιητικό μου υλικό ανησυχίες, σκέψεις και συναισθήματα προσωπικά με προβληματισμούς και απόψεις που θέτουν τον άνθρωπο και συνεπαγωγικά τον λαό σε πρώτο πλάνο. Θεωρώ αδιανόητο ένας ποιητής να αυτοπεριορίζεται σε μια γυάλα και να μένει αδρανής σε ό,τι συμβαίνει στον κόσμο. Η ποίηση είναι υπόθεση καθαρά προσωπική, όμως ο ποιητής έχει την ιδιότητα του ανήκειν σε μια ευρύτερη ομάδα ανθρώπων, είναι μπλεγμένος είτε το θέλει είτε όχι στα γρανάζια της κοινωνίας, οπότε δεν μπορεί να κωφεύει. Οι νήσοι των μακάρων, καλώς ή κακώς, δεν έχουν θέση στην εποχή μας.
- Έχετε περάσει ποτέ από το στάδιο της σύνθεσης μίας ποίησης ιδιωτικού οράματος;
Ο όρος αυτός είναι γνωστό, βέβαια, ότι έχει προσδιορίσει τη γενιά του ʼ80, η οποία αναφέρεται πολλές φορές και ως «γενιά του ιδιωτικού οράματος», ασχέτως με την επιτυχία ή την αποτυχία των προσδοκιών αυτής της, ομολογουμένως, θολής γενιάς και παρά το γεγονός ότι μένει αμφιλεγόμενο το κατά πόσο η γενιά αυτή πέτυχε τον σκοπό της. Ήδη από τη γενιά του ʼ70 είναι ιδιαίτερα αισθητή στην ποίηση η στροφή στον ατομοκεντρισμό και η περιχαράκωση του δημιουργού στην ιδιωτική σφαίρα. Η απαξία, δηλαδή, σε ό,τι συγκροτεί το κοινωνικό γίγνεσθαι δεν είναι νεόφερτη και δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα της νέας χιλιετίας. Προσωπικά, δεν θα μπορούσα να σκεφτώ την τεχνοτροπική και θεματική απόδοση μιας τέτοιου είδους ποίησης, καθώς με απασχολούν οι συλλογικές κοινωνικές διεργασίες και, πρωτίστως, μια ποίηση που θα αφορά τους άλλους. Δεν θα ήθελα να γράφω μια ποίηση που δεν θα προσέφερε ψυχικά ερείσματα στον αναγνώστη. Στόχος είναι η έκφραση της ποιητικής φωνής με τρόπο απλό και λιτό αποδίδοντας όσο το δυνατόν καλύτερα αυτό που έχει ανάγκη να πει και το ευκταίο είναι η συγκινησιακή και πνευματική κινητοποίηση του αναγνώστη με αφορμή το ποίημα. Επομένως, μένω μακριά από φτιασιδωμένες, ψυχρές και λιγάκι άτοπες φόρμες. Ο σκοπός πρέπει φυσικά να απορρέει από το ποίημα και όχι το ποίημα να γίνεται σκοπός.
- Στις μέρες μας μιλάμε περισσότερο για κοινωνική ή υπαρξιακή ποίηση;
Το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης που παράγεται και δημοσιεύεται στις μέρες μας ανήκει μάλλον στο κομμάτι της υπαρξιακής αγωνίας και του φιλοσοφικού στοχασμού γύρω από τη συναισθηματική ταυτότητα της ανθρώπινης οντότητας και εν προκειμένω του δημιουργού. Βέβαια, δεν λείπουν αξιόλογες ποιητικές φωνές του συλλογικού και κοινωνικού οράματος, οι οποίες αντλούν το υλικό τους είτε από διαχρονικά σταθερές ελλείψεις, παθογένειες, αδικίες της κοινωνίας μας είτε από ζητήματα επίκαιρα και, ιδιαίτερα, σοβαρά για τον ασθενή και πληγιασμένο κοινωνικό ιστό.
- Ο έρωτας και ο θάνατος ποια θέση έχουν στο ποιητικό σας έργο;
Αν μη τι άλλο κομβική θέση. Είναι δυο θεματικές ποιητικά προσφιλείς και ανεξάντλητες, ενώ πολλές φορές συνδέονται και συμπληρώνουν η μία την άλλη μέσα στο ίδιο ποίημα. Ποίηση γίνεται η ερωτική αγωνία, ο ανεκπλήρωτος έρωτας, ο παρελθών έρωτας, του οποίου τα απόνερα συσσωρεύονται στο ποίημα. Ο έρωτας συνάδει με ρομαντικές και λυρικές εικόνες κατά την ευόδωσή του αλλά και με τη μελαγχολία, τη μοναξιά του ποιητικού υποκειμένου, το οποίο έχει γνώση της δεινής θέσης του, όταν ο έρωτας αποδεικνύεται μονόπλευρος, μάταιος και καταδικασμένος. Η μοναξιά και ο θάνατος επελαύνουν, όταν ο έρωτας λείπει, όταν το αγαπημένο πρόσωπο είναι μακρινό, απρόσιτο και παγερό. Ο θάνατος, επίσης, συνδέεται άρρητα με τον χρόνο – άλλο προσφιλές θέμα και όχι μόνο στη δική μου ποιητική – του οποίου η σκληρότητα και η αδιαφορία εντείνουν τον εγκλωβισμό και την απόγνωση της ποιητικής φωνής. Ο έρωτας και ο θάνατος τρέφουν και τρέφονται από την ποίηση. Άραγε ο ποιητής βγαίνει κερδισμένος ή ο μέγας ηττημένος από αυτό το αλισβερίσι;
- Ποιο ποίημά σας θα θέλατε να μοιραστείτε με το αναγνωστικό κοινό;
Μιας και η συζήτησή μας γίνεται με αφορμή την έκδοση της νέας μου ποιητικής συλλογής και επειδή απ’ ό,τι καταλαβαίνω σας απασχολεί ιδιαίτερα το ζήτημα και η σύνδεση μεταξύ κοινωνικής, εξωστρεφούς ποίησης και προσωπικής, στοχαστικής θα παραθέσω ένα ποίημα από Τα λεπτά της σιωπής, στο οποίο δυνητικά ο αναγνώστης μπορεί να εντοπίσει κοινωνικές και υπαρξιακές καταβολές.
Εναρού
Αυτόν που τον λέγανε τρελό
στα νιάτα του πέρασε από
λαϊκά ξενοδοχεία γυρεύοντας
δουλειά στην πόλη,
έκανε μεροκάματα στον έρωτα,
τρύπωσε σε πορείες
χωρίς να ξέρει ποια ήταν τα αιτήματα.
Ήξερε ωστόσο από ελευθερία
και ήταν αυτό αρκετό.
Πάλεψε με θηρία απ’ την πλευρά
της εργατιάς. Σύχναζε στις πλατείες
χαμογελαστός τραγουδώντας
την ελπίδα, που απ’ τα μάτια του
δεν έλειψε ποτέ.
Στα γεράματα, πίσω στο χωριό του,
ξεκομμένος, τα βράδια τριγυρνούσε
στην αμμουδερή ακτή, ξυπόλητος.
Η θάλασσα μούσκευε τα πόδια του,
κοιτούσε τ’ άστρα και φώναζε
«Εναρού, Εναρού! Θα ’ρθω κοντά σου,
Εναρού!»
Κι αυτόν τον άνθρωπο τον είπανε τρελό!
[Από τη συλλογή Τα λεπτά της σιωπής, εκδόσεις Κάκτος, 2023, σ. 17]
- Διανύουμε μια αντιποιητική ή ποιητική εποχή;
Αν κρίνει κανείς απ’ όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και τον κόσμο αυτή τη στιγμή που μιλάμε αλλά και από τη συνδιαλλαγή που κυριαρχεί στην πλειονότητα των ανθρωπίνων σχέσεων, νομίζω με σιγουριά θα έλεγε ότι δεν υπάρχουν στην εποχή μας παρά μόνον ψήγματα ευαισθησίας και αλήθειας. Και η ποίηση θέλει ευαισθησία και αλήθεια. Κακώς έχει υποτιμηθεί ο ρεαλισμός στην ποίηση και εν αντιθέσει με άλλα αισθητικά ρεύματα νομίζω ότι ο ρεαλισμός είναι ο περισσότερο κατάλληλος και διαχρονικός τρόπος προσέγγισης και συγγραφής της ποίησης. Είναι ξεκάθαρα αντιποιητική η εποχή μας. Αυτό είναι γεγονός αλλά το πιο βασικό είναι να παρατηρήσουμε τις συνέπειες αυτής της κατάστασης. Συνέπειες βαρύτατες στην ψυχή των ανθρώπων, στο μυαλό τους και στη συμπεριφορά τους. Όσο απομακρύνεται κανείς από την ποίηση, τόσο απομακρύνεται και από την ανθρωπιά.
- Ποια τα επόμενα λογοτεχνικά σας σχέδια;
Θα συμμετάσχω με κείμενά μου σε δύο συλλογικά έργα, τα οποία θα εκδοθούν εντός του τρέχοντος έτους από τις εκδόσεις Μετρονόμος και Διάνοια. Παράλληλα, δημοσιεύω κατά καιρούς ποιήματα και κείμενα σε λογοτεχνικά περιοδικά. Προς το παρόν αυτά και πάντα είμαι ανοικτός σε νέες λογοτεχνικές προτάσεις!
Καλοτάξιδο το βιβλίο σας, να είστε πάντα δημιουργικός!
Σας ευχαριστώ θερμά για την όμορφη και ενδιαφέρουσα συζήτησή μας. Εύχομαι από καρδιάς κάθε καλό!
