Φόρος τιμής σε αγαπημένα πρόσωπα που χάθηκαν αλλά και «τοιχογραφία» μιας ολόκληρης εποχής. Μιας εποχής που οι ανθρώπινες σχέσεις ήταν εγκάρδιες και ζωντανές. Οι άνθρωποι διατηρούσαν οικογενειακές και φιλικές σχέσεις και πορεύονταν μαζί, παρά τις όποιες διαφορές τους. Μαζί γλεντούσαν, χόρευαν και τραγουδούσαν οι άνθρωποι, κάποτε. Μαζί, σε χαρές και λύπες, σε γιορτές και σε δυσκολίες. Παλιά, οι άνθρωποι μπορούσαν να κλαίνε και να γελάνε… να ερωτεύονται στ’ αλήθεια και να θυσιάζονται ακόμα, για την αγάπη, για ιδέες και αξίες, μιας και τότε υπήρχαν πρότυπα, ήρωες, ιδανικά. Η ωραία εικόνα του εξωφύλλου και η επιμέλεια του βιβλίου ανήκουν στον πολυπράγμονα Σταύρο Δάλκο.
Η παράθεση ποιημάτων και τραγουδιών «ελαφραίνει» τον ζόφο τόσων απωλειών, ενώ η σύνδεσή τους με πρόσωπα και γεγονότα δείχνει πως η Ποίηση επεξηγεί τη ζωή μας, φιλοσοφώντας και αντλώντας από αυτήν, εκφράζοντάς την τελικά. Από τα πρόσωπα που χάθηκαν, η Ανθούλα Δανιήλ φυλάει τις ωραίες στιγμές που πέρασε μαζί τους. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο:
«Κι αν σου μιλάω για θάνατο, στον νου μου έχω την αγάπη.
Τους βλέπω, αισθάνομαι τα βήματά τους στις πλάκες, ακούω τη φωνή τους στον αέρα. Δεν με αιφνιδιάζουν πια.
Γωνία Σταδίου και Αιόλου, ψηλά στην κόγχη του παλιού παραδοσιακού καθόταν Εκείνη, σαν Παναγία ένθρονη, στα λευκά και αναγεννησιακά ντυμένη· κοίταζε κάτω σοβαρή εμένα που περνούσα…»
Παρότι το έργο είναι βιωματικό, η πένα της Ανθούλας Δανιήλ είναι βουτηγμένη στο μελάνι της Λογοτεχνίας, που τόσο πολύ αγαπάει και υπηρετεί εδώ και πολλά χρόνια, ως φιλόλογος και κριτικός, έχοντας κάνει το διδακτορικό της για τον νομπελίστα μας Οδυσσέα Ελύτη και υπηρετώντας στο πρώην Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αλλά και στο Υπουργείο Παιδείας.
Σχετικό με το θέμα της και το απόσπασμα του Γιώργου Σεφέρη, στις πρώτες σελίδες του βιβλίου:
«Κι αν ο αγέρας φυσά δε μας δροσίζει
κι ο ίσκιος μένει στενός
κάτω απ’ τα κυπαρίσσια
κι όλο τριγύρω ανήφοροι στα βουνά·
μας βαραίνουν
οι φίλοι
που δεν ξέρουν πια
πώς να πεθάνουν». (Μυθιστόρημα, ΙΘ)
Ακολουθεί ο Πρόλογος της συγγραφέα, όπου εξηγεί πως η έμπνευση να γράψει το συγκεκριμένο έργο γεννήθηκε σαν αστραπή, μέσα της. Άνθρωποι που πέρασαν από τη ζωή της και άφησαν έντονη τη σφραγίδα τους: συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, λογοτέχνες και συγγενείς, όπως αναφέρει η ίδια.
Το υπόλοιπο βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη και ακολουθεί ο Επίλογος. Το πρώτο (σύντομο) μέρος, με τίτλο «Το φονικό», αφορά ένα έγκλημα που συντάραξε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία και ιδιαιτέρως την παγκρατιώτικη, το 1931, αυτήν του Αθανασίου Αθανασόπουλου. Η κυρία Δανιήλ αναφέρεται σε αυτό, επειδή το θύμα υπήρξε ο εργολάβος που έχτισε το σχολείο όπου η ίδια υπηρέτησε ως φιλόλογος επί 14 συνεχή χρόνια. Ακολουθεί μια σύντομη αναφορά στην ιστορία του σχολείου αυτού, που βρίσκεται στη γειτονιά της, όπου «δέθηκε» με πολλούς συναδέλφους της, στην εκεί μακρόχρονη παραμονή της, απολαμβάνοντας «μια ωραία, ζεστή και ζηλευτή παρέα», όπως σημειώνει.
Το δεύτερο μέρος αρχίζει με τον αγαπημένο της / μας Μάνο Χατζηδάκι, ο οποίος ζούσε κι αυτός στο Παγκράτι και στον μνημειώδη δίσκο του «Ο μεγάλος Ερωτικός», μεταξύ άλλων, αναφέρει πως το έργο αυτό έγινε για να επικοινωνήσει με τα πρόσωπα που αγαπάει βαθειά (όπως κάνει και η συγγραφέας στο παρόν βιβλίο της) υπογράφοντας το κείμενό του στις 28 Νοεμβρίου 1972, ημερομηνία σημαδιακή για την Ανθούλα Δανιήλ, καθώς Νοέμβρη μήνα έχασε τη μητέρα της αλλά και τον πατέρα της.
Ακολουθούν οι απόντες, πλέον, συνάδελφοι, με τους οποίους η συγγραφέας έζησε μοναδικές στιγμές, καθώς ο καθένας τους ήταν ξεχωριστός, είτε ως επιστήμονας είτε ως άνθρωπος. Τιμώντας τους, με τη σειρά μου, αναφέρω τα ονόματά τους: Βιβή Νοτοπούλου (φιλόλογος, +2012), Νέλη Ρήγου (φιλόλογος, +8/1/2014), Θόδωρος Ρεντούμης (μαθηματικός, +21/12/2018), Δημήτρης Σκλαβενίτης (φιλόλογος, +14/9/2019), Θεοδόσης Τζιαφέτας (φιλόλογος, +21/4/2022), Γιάννης Γεωργίου (φυσικός, +21/9/2022), Γιώργος Μαντάλας (μαθηματικός, +2007) – Ειρήνη Δραγκιώτου (Γαλλικών, +2022), Παναγιώτης Βουδούρης (μαθηματικός, +16/12/2015), Γιάννης Γκόνης (θεολόγος +2022).
Το κεφάλαιο αυτό τελειώνει με «Το τραπέζι» που υπήρχε στην αίθουσα των καθηγητών του Ζ΄ Γυμνασίου, γύρω από το οποίο οι συνάδελφοι «μοιράζονταν» χαρές και λύπες, απόψεις, έγνοιες… αλλά και τα όνειρά τους.
Στο τρίτο μέρος γίνεται αναφορά σε ταλαντούχους ανθρώπους της τέχνης και της λογοτεχνίας, τους οποίους η Ανθούλα Δανιήλ γνώρισε και αγάπησε. Οι περισσότεροι από αυτούς «έχουν φύγει» τις ημερομηνίες (που η ίδια παραθέτει κι εγώ επαναλαμβάνω), αλλά παραμένει το ποιοτικό έργο τους και τα συναισθήματα που αναπτύχθηκαν με τον καθέναν από αυτούς. Ως φόρο τιμής, τους κατονομάζω: Μάρκος Βρατσάλης (εκπαιδευτικός, ποιητής, λαογράφος, +4/6/2007), Γιάννης Βαρβέρης (ποιητής, κριτικός, δοκιμιογράφος και μεταφραστής, +25/5/2011), Νίκος Γρηγοριάδης (εκπαιδευτικός, ποιητής, +4/10/2012), Κώστας Πανιάρας (εικαστικός, +14/10/2014), Χριστόφορος Μηλιώνης (εκπαιδευτικός, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής έργων της αρχαίας γραμματείας, +5/1/2017), Νίκος Κούνδουρος (σκηνοθέτης, σεναριογράφος, μοντέρ, +22/2/2017), Νάνος Βαλαωρίτης (ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, θεωρητικός της λογοτεχνίας, +12/9/2019), Γιάννης Δάλλας (ποιητής, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, πανεπιστημιακός δάσκαλος, μεταφραστής έργων της αρχαίας γραμματείας, +24/2/2020), Κώστας Παπαγεωργίου (ποιητής και κριτικός, +3/5/2021), Αντώνης Ζέρβας (ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής και θεωρητικός της λογοτεχνίας, +3/6/2022) και Κώστας Μπαλάσκας (φιλόλογος, διδάκτωρ φιλοσοφίας, καθηγητής μέσης και ανώτατης εκπαίδευσης και επίτιμος σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, +28/2/2023).
Το κεφάλαιο αυτό κλείνει με την αειθαλή και ξεχωριστή Ολυμπία Καράγιωργα, μια κυρία που κοσμεί τη λογοτεχνία μας.
Το τέταρτο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στους αγαπημένους θείους της: Τάκη (+13/12/1976) και Χρήστο (+15/1/1990), οι οποίοι «έχουν φύγει» αλλά και σε δυο ηλιαχτίδες, όπως τις αποκαλεί η Ανθούλα Δανιήλ, στις μικρο-ανιψιές της Έρση και Ίφη, τα νεαρά βλαστάρια που έχουν πάρει τη σκυτάλη και τρέχουν στον στίβο της ζωής.
Κλείνοντας με τον Επίλογο, η συγγραφέας τοποθετείται στα θέματα ζωής και θανάτου, μέσα από τη δική της ματιά, μπολιασμένη με στίχους του Γιώργου Σεφέρη: «Είμαστε ο σπόρος που πεθαίνει», του Οδυσσέα Ελύτη: «Οι νεκροί Άνθη της αύριον» και του Ανδρέα Κάλβου: «Πυρός σταλάγματα, που πέφτουσιν εις την θάλασσαν των αιώνων και χάνονται / δια πάντα η ώραι» («Εις Νίκην», ΙΒ΄), δηλ. «ο θάνατος θριαμβεύει, γιατί έτσι η ζωή συνεχίζεται, περνάει και φεύγει», συμπεραίνει η Ανθούλα Δανιήλ, για να καταλήξει πως το αφιέρωμα στους αξέχαστους φίλους τέλειωσε, μα όχι και η νοσταλγία της γι’ αυτούς και όλα όσα έζησε μαζί τους.
Ωραίες αναμνήσεις, αγάπη, τρυφερότητα… για τον καθέναν, για όλους, δοσμένα με γλαφυρό τρόπο και από καρδιάς. Ο άνθρωπος… η ίδια η ζωή, οι ήρωες του καλογραμμένου αυτού έργου, αλλά κι ένα «μωσαϊκό» γεγονότων.
Η Ανθούλα Δανιήλ είναι δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας και θεάτρου, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.
Νίκος Μπατσικανής
