Παναγιώτα Ψυχογυιοπούλου: Φωτεινή Βασιλοπούλου, Φυτρώνει άγρια ζάχαρη, εκδόσεις Κουκκίδα, 2021

Περί τραγωδιών, μύθων, ασθενειών και άλλων τινών

Στην ποιητική συλλογή με τίτλο: Φυτρώνει άγρια ζάχαρη της Φωτεινής Βασιλοπούλου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκκίδα, 2021, με την εικαστική επιμέλεια της Φωτεινής Χαμιδιελή, η ποιήτρια εξυφαίνει στίχους με δύναμη φαντασίας, φροντισμένο ύφος γραφής και πολυσήμαντη γλώσσα. Αναζητά διεξοδικά -και ενίοτε παράτολμα- πρωτοποριακές ποιητικές επιλογές, συσχετίζοντας με ευρηματικότητα την ποίηση με την τραγωδία, τη μυθολογία, τις παραλογές κ.ά. Τριάντα εννέα ποιήματα, μεταξύ των οποίων κάποια είναι αλληγορικά, συμβολικά και υπερρεαλιστικά, συνθέτουν την ποιητική συλλογή, η οποία αποτελείται από τρία μέρη με τους αποκαλυπτικούς τίτλους: Α. Πειραγμένος μύθος, με 16 ποιήματα, Β. Πικρό μέλι, με 12 ποιήματα και Γ. Flora clandestina, με 11 ποιήματα.

Η ποίηση της Φωτεινής Βασιλοπούλου είναι μια πράξη διαρκούς δημιουργίας, μια ποιητική σκηνοθεσία ιστοριών με ποικίλα συναισθήματα και συχνά με πεζολογική έκφραση. Η γλώσσα της είναι ένα επίτευγμα στην αδιαφάνεια των πραγμάτων. Η ποιητική δημιουργία σ’ αυτή τη συλλογή περνά από τις συμπληγάδες του συναισθήματος μα φτάνει στον αναγνώστη με καθαρό λόγο που διαρρηγνύει τα περιβλήματα και την επιφάνεια των πραγμάτων με τους στίχους μα και τις σιωπές που περιέχονται στο ποίημα. Έτσι έχουμε έντονες παύσεις που δηλώνουν περισσότερα από όσα αποσιωπούν. Τα ποιήματα της συλλογής αποκαλύπτονται από αυτά που αποσιωπώνται.

Κρεμόταν απ’ τον ουρανό/ από μια κόκκινη κλωστή/ από της Νύχτας το σπασμένο χέρι/ πάνω απ’ το δάσος των ανθρώπων/ χέρια κλαδιά και δόντια κοφτερά/ αχ, και πώς την πεινούσαν!// Φεγγάρι από πάνω της δρεπάνι/ χλωμό ξεματωμένο διψούσε για κορίτσι.// Ήθελε να το πιει και να χορτάσει/ αίμα και παραμύθια. («ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ»).

Τα ποιήματά της -αρμονική συνάρθρωση της γνώσης και της τέχνης- οδηγούν τον αναγνώστη σε αισθητική απόλαυση. Οι έντονες εικόνες που διαδέχονται η μία την άλλη διαμορφώνουν μια αφήγηση που συγκινεί. Το ύφος είναι περιγραφικό και συχνά παραστατικό μέσα από τη φαντασία. Η δυναμική των στίχων και των εικόνων προκαλούν τον αναγνώστη να αισθανθεί, να δράσει και να αντιδράσει. Η Φωτεινή Βασιλοπούλου με στίχους μεστούς, με αλληγορικά κι υπερρεαλιστικά στοιχεία, ασύνδετη ροή του λόγου, κι έναν υποθάλποντα λυρισμό συγκροτεί έναν πολυσήμαντο ποιητικό χώρο.

Περνάς ξυστά απ’ τη νύχτα μου/ ολόσωμα σε ονειρεύομαι/ σπινθηρογράφημα./ Κύκνος στα οδοφράγματα των αστεριών/ πούπουλα ρίχνεις λαμπυρίδες.// Σε βαθιά ορύγματα, φλέβες φρυγμένες./ Αστρικές αρτηρίες γεμάτες ψήγματα/ quasar./ Αποτεφρώνομαι μεμιάς./ Οι στάχτες μου σαπούνι/ νεκρά απολεπίζουν κύτταρα στο σώμα της απουσίας./ Ήδη έτη φωτός μακριά σου.// Απειροελάχιστα έναστρα/ δευτερόλεπτα παραπονιούνται// πάλι άργησες. («ΑΡΗΣ ΚΑΛΕΙ ΑΦΡΟΔΙΤΗ»).

Η ποιήτρια εμπνέεται από τις «πηγές του ελληνικού κόσμου», την αρχαία τραγωδία, τη μυθολογία, τις παραλογές, τη φύση, κ.τ.λ., ενσωματώνοντας με δημιουργικό τρόπο στα ποιήματά της στοιχεία απ’ αυτήν την υψηλή κληρονομιά μα δεν μένει εκεί. Συνθέτει σύγχρονη, πρωτότυπη ποίηση που μας αφορά όλους. Η ανάκληση του παρελθόντος γίνεται μέσω τραγικών ή μυθικών προσώπων, πλέκοντας μια διαρκή σύγκλιση ανάμεσα στον σύγχρονο κόσμο και την αρχαιότητα. Με τον τρόπο τα κείμενά της μελετώνται σ’ ένα διανοητικό και ηθικό πλαίσιο αξιών που έχει διαχρονικό χαρακτήρα.

Η δημιουργός κάνει χρήση πολυδιάστατων αρχαιοελληνικών μυθικών στοιχείων από την αρχαία δραματουργία στην ποίησή της. Μιλά για θέματα επίκαιρα, αντλώντας έμπνευση από τα έπη του Ομήρου, την τραγωδία, την ελληνική μυθολογία, τους μύθους, τα παραμύθια, τις παραλογές, όπως και από τον κόσμο της τέχνης. Ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται σ’ αυτά τα στοιχεία είναι ξεχωριστός, προσδίδει στα ποιήματα ιδιαιτερότητα και ομορφιά, ενώ παράλληλα αναδημιουργεί τα θέματά της, δίνοντάς τους προσωπικές διαστάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ποίημα «ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΡΑΧΝΗ» το οποίο αναφέρεται στο αιώνιο πρόσωπο της Πηνελόπης, τη γυναίκα που είναι αρχέγονο πρότυπο μα και σύγχρονος, σημερινός χαρακτήρας, παράλληλα.

Ένα βράδυ έσπασε τον αργαλειό/ τον έκανε πλεούμενο, το υφαντό ιστίο/ έκοψε τα μαλλιά, το ένα στήθος/ έδωσε τον Τηλέμαχο σε ανάδοχη οικογένεια/ με την καυτή της πόρπη το αριστερό έβγαλε μάτι/ ήθελε να περάσει απαρατήρητη ανάμεσα στους Κύκλωπες/ να βλέπει τη μισή ομορφιά της Καλυψώς/ τα μισά νάζια στην αρχή/ χάδια μετά του Οδυσσέα.// Πριν δεθεί στο μεσαίο κατάρτι/ έσταξε στ’ αυτιά μελισσοκέρι/ να μην ακούει τους οργασμούς της Κίρκης/ αράχνη πάνω από την κλίνη τους/ υφαίνοντας εκδίκηση.// Κακό σφαλάγγι παραφύλαγε/ πίσω απ’ τα βράχια/ να κεντρώσει μ’ όλο το δηλητήριο/ τον λευκό αστράγαλο της Ναυσικάς/ καθώς έσκυβε να πιάσει το τόπι// τη στιγμή που εκείνος ξυπνούσε άντρας.

Η επαναχρησιμοποίηση του μύθου ως ιδεολογικό πλαίσιο, ως συγκεκριμένο σημείο αναφοράς φορτωμένο με νόημα επιτρέπει στη δημιουργό να εκφράσει εντέχνως αυτό που αισθάνεται και σκέφτεται με πιο δυναμικό, επιδέξιο και ολοκληρωμένο τρόπο. Παραθέτω στίχους από το ποίημα «ΑΚΡΟΑΣΗ ΡΟΛΟΥ»: … Με λένε Αντιγόνη./ Δεν είμαι καλά./ Ξενυχτώ τα βράδια./ Περιμένω από ώρα σε ώρα/ τον θάνατο του Πολυνείκη/ απ’ τον Ληξίαρχο την απαγόρευση ταφής του.// Θέλω πολύ αυτόν τον ρόλο.

Μια γραφή πάσχουσα συναντάμε στη δεύτερη ενότητα Πικρό μέλι στην οποία ο αναγνώστης βιώνει την οδύνη ως πάθημα, όπως ακριβώς βιώνει τα παθήματα της δικής του ζωής. Το ποιητικό μήνυμα προσφέρεται κομματιαστά, σπάζοντας τα όρια των λέξεων και των νοημάτων, ακυρώνοντας τον συνταγματικό άξονα της νοηματικής αλληλουχίας. Η ποιήτρια αναπτύσσει μια ποιητική γλώσσα που έχει την ικανότητα να εκφράζει το άρρητο, το αόριστο, το ανεξήγητο και το αναπόφευκτο. Η επίγνωση της θνητότητας διάχυτη στα ποιήματα αποτυπώνεται και οξύνεται στις περιστάσεις που οι άνθρωποι ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη βιολογική φθορά του γήρατος και τα κάθε είδους νοσήματα.

Βάζει στη θέση της οξαλιπλατίνης/ -στο τελευταίο στάδιο/ ξέρει δεν κάνει τίποτα-/ ένα πικρό κουκούτσι λεμονιού.// Θέλει την άνοιξη στο χώμα/ τα βράδια/ να μοσχοβολά λεμονανθός.// Παναγιώτα, θάλαμος 313, κρεβάτι 1 (« PLACEBO»).

Θα σταθώ στο ποίημα της ενότητας με τίτλο: «ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΞΕΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ». Οδηγίες τις οποίες η ποιήτρια απευθύνει σ’ ένα αόρατο εγώ και σ’ ένα εξίσου αόριστο εσύ, σε προστακτική έγκλιση εν είδει προτροπών. Οι προτροπές αυτές ξεδιπλώνονται σε εκτεταμένους στίχους και αποτελούν ένα κάλεσμα και οδηγίες για ποιητές και πιθανότατα απευθύνονται σ’ αυτήν. Οι τελευταίοι στίχοι συμπυκνώνουν την καταλυτική αλλά ζωογόνα και δημιουργική δύναμη της ποιήσεως: Λοιπόν, καλοί μου ποιητές, αν θέλετε να/ γράφετε ποιήματα, σφαδάξτε!

Το στοιχείο της φύσης σηματοδοτεί καίρια την ποίηση της Φωτεινής Βασιλοπούλου στην τρίτη ενότητα με τίτλο Flora clandestina, παίρνει μια μεταφυσική διάσταση και χαρακτηρίζεται από την εξπρεσιονιστική της εικονοκλαστικότητα. Η νοσταλγία, η απώλεια, ο θάνατος, η επιστροφή αποκτούν υλική υπόσταση μέσα στην αγωνία τους και παύουν να λειτουργούν ως λέξεις, τις υπερβαίνουν και εγγράφονται σ’ έναν χώρο που προέχει το ρίγος του αγνώστου και το υπαρξιακό άγχος.

… Μπορείς να με τσαλακώσεις στη χούφτα σου/ να με πετάξεις./ Μπορείς να με στρίψεις στα δάχτυλα/ και ν’ ανάψεις τσιγάρο./ Όμως, θα πρότεινα να άναβες/ τη νύχτα σου/ με τη σκισμένη μισό σελίδα σώμα// να δεις πώς καίγεται χιλιάδες μοναξιές/ στου γαλαξία την απέραντη ερημία. («ΨΗΛΑΦΗΣΗ»).

Η Φωτεινή Βασιλοπούλου αναπτύσσει ένα ολόκληρο φάσμα ποιητικών μέσων έκφρασης για να δώσει μορφή σ’ αυτή την εμπειρία της φθοράς και της υποταγής κάθε ύπαρξης στον χρόνο. Οι χειμωνιάτικες, ανοιξιάτικες εικόνες της φύσης, οι σκοτεινές περιγραφές εναλλάσσονται με σκληρές εικόνες μιας απειλητικής πραγματικότητας. Ο τρόπος δομής της πρότασης κατακερματίζεται σε ασύνδετα μεμονωμένα μέρη. Παρατίθενται η μια μετά την άλλη σύντομες κύριες προτάσεις, -συχνά χωρίς ρήμα- οι οποίες δεν έχουν εμφανή κατανοητή σχέση με την προηγούμενη ή την επόμενη.

… Μέρα γίνεται το μαύρο ανάμεσα στις παύσεις./ Πάντα νύχτα μένει το τίποτα.// Επίμονη καλλιέργεια η ζωή σου στο χέρι μου./ Βοτανίζω τον φόβο/ λιπαίνω τις ώρες/ πλάγιο φως αμυδρό το ράμφος σου/ αναμμένο κεράκι τα σκοτάδια αλέθει. («TURDUS MERULA»).

Συνοψίζοντας, η στοχαστική ενάργεια και η εκφραστική δύναμη που συναντά ο αναγνώστης στο βιβλίο Φυτρώνει άγρια ζάχαρη της Φωτεινής Βασιλοπούλου συνθέτουν μια ποιητική συλλογή γεμάτη αισθητικά και φιλοσοφικά ερεθίσματα. Ποίηση πυκνή, αινιγματική γραφή, φορτωμένη με πολλαπλά νοήματα. Σ’ όλα τα ποιήματα –μετά από μια εσώτερη επαφή με τον εαυτό της- ακούγεται η ίδια φωνή, σαν να μονολογεί σχεδόν ψιθυριστά ή να συζητά με κάποιον αόρατο συνομιλητή, που δεν είναι άλλος από τον αναγνώστη και τον οδηγεί σε υπόγειες στοές της ψυχής και της ύπαρξης γενικότερα. Έτσι, ο κάθε αναγνώστης έχει την δυνατότητα να κάνει τη δική του προσωπική διαδρομή μέσω της υψηλής τέχνης της ποίησης.