Μέσα στην άκρα μοναξιά και τη σιωπή/μέσα απ’το μάτι που αφήνει μια οπή/τρυπώνει η θύμηση μιας κάποτε στιγμής…/

Σ’αυτούς τους στίχους της από την Απώλεια Λήθης (Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2019), η δραστήρια φιλόλογος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, ποιήτρια και κριτικός λογοτεχνίας Ευσταθία Δήμου,  είχε αιχμαλωτίσει τους μύθους μιας στιγμής, εν άκρα μοναξιά και σιωπή. Είναι ως να σκηνοθετεί την ποιητική συνθήκη, ατμόσφαιρα, ποιητικό υποκείμενο, χρόνο, στη δική της αποκαλυπτική δημιουργική συνθήκη.

Δεν είμαι σε θέση να πω αν τότε, το 2019 που διάβαζα την ποιητική της συλλογή Απώλεια λήθης, είχα σταματήσει και αισθανθεί μ’αυτή την ενορατική ματιά τους στίχους της. Τώρα, καλοκαίρι του 2024, που διαβάζω το Λευκό της τοπίο, οι συνειρμοί με πισωγυρίζουν σ’αυτό το ποίημα, που επιμένει να δείχνει αλήθειες του Λευκού τοπίου. Ταυτότητες ρόλων, παιχνίδια με τον χρόνο, πλάσματα φαντασίας άυλα και το καταληκτικό: …σε αυτή του παρόντος τη διακοπή/ τα πράγματα άλλη να παίρνουνε τροπή (σ.18).

Ίσως δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά τα παραπάνω για τον αναγνώστη που δεν έχει την εμπειρία της προγενέστερης γραφής της Ευσταθίας Δήμου. Αλλά, τουλάχιστον στην Απώλεια λήθης, η αποφθεγματικότητα των δίστιχων στροφών της ποίησής της, η λεπτή χροιά κεκρυμμένων συν-αισθημάτων, το στιγμιαίο φλας στο σώμα των στίχων της, όλα αυτά, είναι ως να προοιωνίζονται τη ζωή, μάλλον τις πολλαπλές, λιτές, δωρικές ζωές που ανασταίνονται στις τριάντα δύο «στιγμιοτυπικές» αφηγήσεις της, που συστεγάζονται άτιτλες στο τελευταίο της πόνημα , με τον τίτλο: «Λευκό τοπίο» (εκδ. Ενύπνιο, Αθήνα 2024).

Τριάντα δύο αυτοτελείς «ιστορίες» ή διηγήσεις σε τριάντα δύο σελίδες, μοιάζουν να υλοποιούν την ars minimi, την τέχνη του ελαχίστου, ενώ από το κατορθωμένο σώμα τους τίποτε δεν απουσιάζει. Όπως εκείνοι οι θαυμαστοί, αθέατοι  μικροοργανισμοί του μικρόκοσμου, που «αθώο» βλέμμα δεν τους διακρίνει στο οπτικό του πεδίο, έτσι και οι μικρόσωμες διηγήσεις της Ευσταθίας Δήμου,  ενσώματες, με «οργανική» πληρότητα, αποκαλύπτονται χωρίς μεγεθυντική διόπτρα και προσφέρονται αυθόρμητα, με παραμυθιακή γοητεία, μέχρι την τελευταία τους λέξη-ανάσα, οπότε κι αρχίζει –και σταματάει πότε;- το ταξίδι τους στη νόηση του καθενός που θα τις ακούσει. Ολοκληρωμένες διηγήσεις σε πεζό λόγο,  δεκαεννιά γραμμές η μεγαλύτερη, τρεις μόνον η μικρότερη. Ποια ιστορία όμως μπορεί να λεχθεί μέσα σε τόσο λιλιπούτειο σώμα; Είναι λίγο-πολύ γνωστή η μικρότερη «μικρή ιστορία» του Έρνεστ Χεμινγουέι, γραμμένη γύρω στο 1920, όταν στοιχημάτισε  με φίλους του ότι μπορεί να γράψει διήγημα με μόνον έξι λέξεις: Λίγα  λεπτά αργότερα, εκείνοι έκπληκτοι διάβασαν σε χαρτοπετσέτα: «For Sale, Baby Shoes, Never Worn»  (Πωλούνται μωρουδίστικα υποδήματα που δεν φορέθηκαν ποτέ»). Ο δρόμος μιας ευρηματικής φαντασίας παραμένει ανοιχτός.

Aλλά και ο δρόμος για την επικράτηση και την ειδολογική διεκδίκησή του στην παγκόσμια λογοτεχνία επρόκειτο να μείνει ανοιχτός. Η επίσημη ωστόσο καθιέρωσή του θα πραγματοποιηθεί τo 1992, με την ανθολογία Flash fiction 72 Very Short Stories , των Τζέιμς Τόμας, Ντένις Τόμας και Τομ Χαζούκα.

Είναι γεγονός ότι η μεταμοντέρνα συνθήκη και στη λογοτεχνία έχει επηρεάσει τις ειδολογικές «βεβαιότητες» και νέα υβριδικά κειμενικά δημιουργήματα εμφανίζονται, που παίρνουν τη θέση τους ως αυτόνομες γραμματειακές οντότητες. Αν και δημιουργούνται από συγχωνεύσεις των κλασικών ειδών, εντούτοις υπείκουν στους δικούς τους «κανονιστικούς» και αισθητικούς όρους, που καθιερώνουν και προσδιορίζουν την ταυτότητα και την ιδιοπροσωπία τους. Το Λευκό τοπίο της Ευσταθίας Δήμου ανήκει σ’αυτή τη γοητευτική κειμενική κατηγορία, του μικροδιηγήματος ή μικροαφηγήματος ή όπως αλλιώς έχει χαρακτηριστεί στις διάφορες τοπικότητες της παγκόσμιας παραγωγής του.

Δεν είναι βέβαιο αν υπερτερούν τα ποιητικά ή τα πεζογραφικά στοιχεία του Λευκού τοπίου –άλλωστε είναι κι αυτό στοιχείο της «μητρικής» ασάφειας του είδους, οπωσδήποτε όμως ενσωματώνουν τα πλέον αναγνωρίσιμα στοιχεία της υπέροχης τέχνης της μικροαφήγησης: μικρή έκταση, δομή της ιστορίας που ανελίσσεται με αρχή, μέση και τέλος για να ολοκληρωθεί με μιαν αιφνιδιαστική ανατροπή ή και σύγκρουση, απρόσμενη, με τη μορφή ενός twist ending, που προκαλεί τη νόηση και τη φαντασία σε ένα ατέρμον παιχνίδι-στοίχημα αναζητήσεων και γιατί όχι εκζητήσεων. Και το ιδιαίτατο συστατικό της μικροαφηγηματικής τέχνης της Ευσταθίου, η εκκεντρική επιλογή των χαρακτήρων της: δύο συγγραφείς, ένας διανοούμενος, ένας ποιητής, δύο πρώην εραστές, ένα γέρικο παρηκμασμένο σώμα, ένας φυλακισμένος, ένας χειρούργος, ένας πεθαμένος, ένας ηθοποιός, ένα παιδί, ένας βράχος, ένας επιτυχημένος σκακιστής, το άγαλμα ενός πολεμιστή, οι μικρές χαρές, ένα ποτάμι, η σκιά, ο εαυτός, ένας δρόμος, ένας μοναχικός περιηγητής, ένας φανατικός αθλήματος παζλ, μια σειρήνα, ο αθέατος αφηγητής…  Αδιαφοροποίητες οι «προσωπογραφίες» ανθρώπων και πραγμάτων, όλες ζωντανεύουν  με βούληση, επιθυμίες, εκκεντρικές φαντασιώσεις, υπαρξιακές ταλαντώσεις, μεταφυσικές διερωτήσεις, κινήσεις επιδέξιες ή αδέξιες, αλλά και επιλογικές ανατροπές. Και αιφνιδιασμό που μεταβάλλει τη δεδομένη πορεία. Και αναστατώνει, προκαλεί, προβληματίζει, ψυχαγωγεί με τη διεγερτική βάσανο της ανεπανάληπτης διανοητικής εμπειρίας. Ένας μετεωρισμός ανάμεσα στο πραγματικό και το υπερρεαλιστικό-εικόνες, καταστάσεις, περιστατικά, εναλλαγές- μάλλον ένα πυκνό σύνθεμα που συγκεραννύει τις πολλαπλότητες του πραγματικού και του φανταστικού, έρχεται να κρούσει τις προσλαμβάνουσες του αναγνώστη και να δονήσει μ’ένα σπασμό απρόσμενο –σαν δόση ικανή ηλεκτρικού ρεύματος-  που ζωοποιεί τον ημιναρκωμένο εγκέφαλο, προσφέροντας ύλη πνευματική στο «Λευκό» του «τοπίο». Ίσως η ιστορία της πρωτόπλαστης δημιουργίας των χρωμάτων (σ. 13), μας καθοδηγεί και στην ερμηνεία του τίτλου αλλά και στον ιδεολογικό-φιλοσοφικό προσανατολισμό της «απάσης ύλης» του Λευκού Τοπίου. Ίσως μας προσφέρει και γι’αυτόν τον παραπλανητικό τίτλο μιας εικαστικής εικόνισης,  ένα μίτο της Αριάδνης.

Όλα τα χρώματα είχε βάλει ο Θεός στον Κήπο. Κάθε οργανική ή ανόργανη δημιουργία του είχε πάρει και το χρώμα της. «Πάνω λοιπόν που ήταν όλα χρώμα και κίνηση και μουσική, γεννιέται έξαφνα απ’ το τίποτα το μαύρο και μπαίνει στο σώμα του φιδιού. Και σέρνεται το μαύρο μες στον Κήπο και φέρνει το κακό και τότε όλα τα χρώματα γκρεμίσαν, χάμω χυθήκαν και πήραν να μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο. Κι από τη μείξη και την ένωση βγήκε το λευκό που την αγνότητα σημαίνει (σ. 13). Μια παραβολική σύλληψη και γραφή με την οποία εν-νοείται το περιεχόμενο των αφηγήσεων, καθώς παραπέμπονται στις αρχικές τους κοιτίδες-μήτρες, ίσως και η μυθιστορική αναπαράσταση της ειδολογικής καταγωγικής ιδιαιτερότητας των μικρογραφών της συγγραφέως.

Η Ευσταθία Δήμου, δημιουργική φιλόλογος, συγγραφέας και ποιήτρια δοκιμάζεται με αξιοπρόσεκτη επιτυχία σε πολλά και διαφορετικά είδη λόγου- κειμενικών γραφών, έχοντας από τις απαρχές της δημιουργικής της πορείας δώσει το προσωπικό της στίγμα τόσο στην πρωτογενή δημιουργία όσο και στη διαμεσολαβητική λειτουργία του φιλολογικού-κριτικού λόγου. Στο «Λευκό τοπίο» της μας μεταφέρει τη γεύση των πιο επιτυχημένων -όχι απλώς υφολογικά, αλλά φιλοσοφικά, θα λέγαμε-, μικρών ιστοριών, που διατυπώνουν το απόσταγμα του ανθρώπινου, το επιμύθιον της πραγματικής μας ζωής, περνώντας μας με τη μαεστρία της γοητευτικής προφορικότητας μέσα από τους μεταποιημένους, από τη δημιουργική της σκέψη, λαϊκότροπους μύθους και παραβολές της. Τεχνουργημένα ποιήματα-πεζογραφήματα (με την έννοια του Γιώργου Ιωάννου), προσαρμοσμένα από τις ελεύθερες πτήσεις της Ευσταθίας Δήμου στην ποικίλη συνταγογραφία των «ιστοριών μπονσάι», κατά το Πλανόδιον.

Ευχαριστούμε την πολυτάλαντη, ακάματη συγγραφέα,  καθώς μεταφερόμαστε στη νατουραλιστική, λεπτοφυή αίσθηση της διαπολιτισμικής μυθολογίας του Ανθρώπου. Κι όλα αυτά  με την υποδόρια συγκίνηση  που μας συνέχει στον εναγκαλισμό της μικρογραφικής πατρίδας της αθωότητας του Λευκού Τοπίου της.-