Παύλος Νεράντζης: Η Γάζα στο χείλος της αβύσσου. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον

Μετά από τρεις μήνες εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των ισραηλινών δυνάμεων στη μεγαλύτερη φυλακή του κόσμου, ένα είναι βέβαιο: όποτε και όπως κι αν τελειώσει αυτός ο πόλεμος, τίποτε δεν θα είναι όπως πριν.

Ούτε στο Ισραήλ, όπου φουντώνει το κύμα δυσαρέσκειας εναντίον της ακροδεξιάς κυβέρνησης Νετανιάχου, ούτε πολύ περισσότερο στη Γάζα, που έχει μεταμορφωθεί σε κρανίου τόπο.

Ένας λαός στο στόχαστρο

Έχοντας καλύψει ένοπλες συγκρούσεις και εμφύλιους σπαραγμούς σε Λατινική Αμερική, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή και Ασία, αυτό που βίωσα στη Γάζα το 2009, στη διάρκεια της Επιχείρησης Συμπαγές Μολύβι του Ισραήλ, δεν είχε προηγούμενο.

Δεν ήταν μόνον οι απαγορευμένες βόμβες φωσφόρου που έπεφταν παντού, σκορπώντας τον αργό θάνατο σε όσους δεν έχαναν τη ζωή τους ακαριαία. Ούτε μ΄ εξέπληξε η ισραηλινή προπαγάνδα που παρουσίαζε «το άσπρο μαύρο» και η εκκωφαντική σιωπή διεθνών δυτικών ΜΜΕ για εγκλήματα πολέμου την ίδια ώρα που αναπαρήγαγαν άκριτα τα ανακοινωθέντα του ισραηλινού στρατού.

Φρικαλεότητες, άλλωστε, συμβαίνουν σε κάθε πόλεμο που συνήθως τον κηρύσσουν απερίσκεπτα όσοι δεν πάνε να πολεμήσουν, ή δεν έχουν ζήσει τις συνέπειές του. Και είναι γνωστό το φαινόμενο «γύρω από τη σημαία», το rally ΄round the flag, που ερμηνεύει την αυξημένη και εν πολλοίς άνωθεν επιβαλλόμενη υποστήριξη μιας κυβέρνησης από τα Μέσα και την κοινή γνώμη.

Η στερεοτυπική προσέγγιση και αφήγηση των γεγονότων στη Μέση Ανατολή με τους Παλαιστίνιους να εμφανίζονται πάντα ως επιτιθέμενοι, ως τρομοκράτες, ως «οι κακοί της ιστορίας» και τους Ισραηλινούς, τους «ημέτερους», να βρίσκονται σε άμυνα -στην καλύτερη δε των περιπτώσεων ο θύτης να εξομοιώνεται με το θύμα- δεν είναι κάτι το νέο. Και ανάγει τις ρίζες του στη δεκαετία του 1970 με τις ένοπλες επιθέσεις των fedayin, και μετέπειτα στην 11η Σεπτεμβρίου, όταν πλέον ο δυτικός κόσμος απειλείται από ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις.

Αυτό που προκαλούσε σοκ και δέος, φόβο και συνάμα οργή στη Γάζα ήταν οι αδιάκριτοι βομβαρδισμοί εναντίον αμάχων, νοσοκομείων, σχολείων, κτιρίων που στέγαζαν διεθνή ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα και υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών σ΄ έναν τόπο με έκταση όση η Θάσος, με τα δύο εκατομμύρια κατοίκους του κυριολεκτικά εγκλωβισμένους. Οι άμαχοι ανέκαθεν βρίσκονται στο στόχαστρο για να καμφθεί το ηθικό του αντιπάλου, αλλά στη Γάζα ξεπερνούσε κάθε όριο και γινόταν απροσχημάτιστα.

Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα στην no man’s land σε υπερθετικό βαθμό. Ένας ολόκληρος λαός, οι Παλαιστίνιοι, βρίσκεται στο στόχαστρο της πιο ισχυρής στρατιωτικής μηχανής στον κόσμο.

Σε μια χώρα που δημιουργήθηκε για να βρουν καταφύγιο τα θύματα του Ολοκαυτώματος, οι εβραίοι στερούν από τους προαιώνιους γείτονές τους αυτό που η διεθνής κοινότητα τούς έδωσε απλόχερα: μια πατρίδα στην οποία θα ζουν ελεύθερα. Και καθότι για τους ίδιους η ασφάλεια τίθεται υπεράνω όλων, εξ ου και η στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας, δεν θέλουν να έχουν απώλειες σε περίπτωση ένοπλων συγκρούσεων σε μια από τις πλέον πυκνοκατοικημένες περιοχές του κόσμου. Δεν σέβονται τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, αδιαφορούν για διεθνείς συνθήκες με αποτέλεσμα οι άμαχοι της Γάζας και της Δυτικής Όχθης να ζουν σ΄ ένα καθεστώς apartheid.

Η Νάκμπα (στα αραβικά η καταστροφή), όπως ονομάστηκε ο μαζικός εκτοπισμός 700.000 Παλαιστινίων κατά τη διάρκεια του Α΄ Αραβοϊσραηλινού Πολέμου το 1948, ήταν η πρώτη πράξη του δράματος ενός λαού που συνεχίζεται εδώ και 75 χρόνια . Και η Χαμάς και οι άλλες ένοπλες οργανώσεις, όπως στο παρελθόν ο Μαύρος Σεπτέμβρης και αργότερα η πρώτη intifada, είναι το απότοκο αυτής της κατάστασης.

Η κρατική βία τροφοδοτεί τη βία των αδύναμων σε μια αντιπαράθεση που κλιμακώνεται διαρκώς με τη «βοήθεια» τρίτων χωρών και προς τις δύο πλευρές, χωρίς κανείς να αναλογίζεται, με ελάχιστες εξαιρέσεις, τίνος χέρι όπλισε τη Χαμάς.

Είναι το Ιράν, όπως γράφουν αναλυτές στη Δύση;

Ή μήπως η πολιτική του apartheid που εφαρμόζει το Ισραήλ και η αδράνεια, αλλά και η διαφθορά στους κόλπους της Παλαιστινιακής Αρχής;

Κι ας υπογραμμίζουν αυτές τις μέρες τα ευρήματα δημοσκοπήσεων σε Δυτική Όχθη και Λωρίδα της Γάζας ότι ολοένα και περισσότεροι νέοι Παλαιστίνιοι, μπρος στην ατέρμονη βία που ασκείται από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις και τους έποικους, στρέφονται προς ένοπλες ισλαμιστικές οργανώσεις.

Το καζάνι που βράζει μέσα σου

Αυτήν την κατάσταση του αδιεξόδου, της ταπείνωσης, της ανημπόριας, της στέρησης στοιχειωδών δικαιωμάτων, του ατέρμονου εγκλωβισμού μού την περιέγραψαν γιατροί και απλοί πολίτες όταν βρέθηκα εκεί. Χειμαρρώδης ο λόγος μέσα από την ψυχή τους. Εκείνοι οι διάλογοι ήταν η αφορμή για να γράψω ένα σημείωμα τις πρώτες μέρες αυτού του ιδιότυπου πολέμου.

Φαντάσου, λοιπόν, ότι ζεις για χρόνια σε μια φυλακή. Έγκλειστος και απομονωμένος από τον υπόλοιπο κόσμο, χωρίς να έχεις διαπράξει κανένα αδίκημα. Απλά γιατί έτσι αποφάσισαν κάποιοι, οι ισχυροί, ενώ ο «έξω κόσμος» είτε αδιαφορεί, πνιγμένος στα δικά του προβλήματα, είτε επειδή είσαι μουσουλμάνος, σε χαρακτηρίζει πολύ εύκολα ισλαμιστή.

Τα πάντα στη ζωή σου εξαρτώνται από αυτούς, τους ισχυρούς, τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, τους τραπεζίτες, τους έμπορους όπλων. Και πάντα ζεις με τον φόβο μήπως σου κόψουν το οξυγόνο.

Και όταν σε αφήνουν να βγεις από τη φυλακή, από τη Γάζα, για να πας να δουλέψεις κάπου, σε συνθήκες γαλέρας στο Ισραήλ, και με την προϋπόθεση ότι θα γυρίσεις το βράδυ, περνάς από εξονυχιστικό έλεγχο.

Σε ξεφτιλίζουν και πρέπει να πεις και ευχαριστώ, γιατί έχεις ένα καλύτερο μισθό από το τίποτε που θα έπαιρνες αν δούλευες μέσα στη φυλακή.

Συχνά οι δεσμώτες σου σε τιμωρούν, σε βασανίζουν, γιατί τόλμησες να «σηκώσεις κεφάλι» και να διεκδικήσεις τα δικαιώματά σου. Σου στερούν την τροφή, το νερό, το ρεύμα, τη δυνατότητα να ζεις και να ονειρεύεσαι.

Ενίοτε αυτοί που σου στέρησαν την ελευθερία και όλα τα καλούδια που έχουν και απολαμβάνουν οι άλλοι στον «έξω κόσμο», δολοφονούν εν ψυχρώ άλλους έγκλειστους. Αυτούς που τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν για τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στη φυλακή. Πρόκειται κυρίως για παιδιά που αρχίζουν τον πετροπόλεμο εναντίον ακροβολισμένων δεσμωτών, οι οποίοι αντιδρούν «ρίχνοντας στο ψαχνό».

Κανείς, όμως, δεν το παίρνει χαμπάρι. Δεν είναι είδηση, γιατί συμβαίνει πλέον πολλές φορές. Κι όταν το αναφέρουν τα Μέσα, χρησιμοποιούν τον παθητικό χρόνο.

Σκοτώθηκαν, λένε, παιδιά στη Γάζα. Από ποιον, τσιμουδιά. Το πολύ-πολύ να πουν ότι φταίνε όλοι. Και οι δεσμώτες και οι κρατούμενοι. Πού να βγάλεις άκρη.

Όταν, όμως, η κατάσταση χειροτερεύει και αρχίζουν κάποιοι έγκλειστοι να κάνουν απαράδεκτα πράγματα, να αντιγράφουν δηλαδή τις πρακτικές των δεσμωτών, τότε γίνεται χαμός.

Πρωτοσέλιδα παντού. Τα κανάλια μιλάνε για ώρες…

Όχι βέβαια για την ουσία, γιατί είσαι έγκλειστος, γιατί σου στερούν τα στοιχειώδη δικαιώματά σου, ή γιατί το παιδί σου λίγες μέρες πριν είχε μπει στο στόχαστρο ενός Ράμπο καλά καμουφλαρισμένου, αλλά για τα παιδιά των δεσμωτών, των Ισραηλινών, που κι αυτά άδικα έχασαν τη ζωή τους.

Τι να πεις; Λες και η ανθρώπινη ζωή μετρά διαφορετικά.

Άλλο είναι να είσαι γαλανομάτης κι άλλο μελαμψός. Άλλο ψηλή, ανέμελη και ωραία, κι άλλο κοντούλα και μ΄ ένα τσεμπέρι στο κεφάλι.

Και εσύ που δεν έχεις στον ήλιο μοίρα και τα ακούς αυτά, που τα βιώνεις χρόνια, νιώθεις ακόμη μεγαλύτερο θυμό. Δεν σου αρέσει η βία, αλλά αγανακτείς, οργίζεσαι. Είσαι φιλήσυχος, θέλεις να ζεις ειρηνικά, αλλά μέσα σου νιώθεις σαν καζάνι που βράζει.

Ξέρεις ότι μέσα στη φυλακή, όπως σε κάθε φυλακή, υπάρχουν όλα τα κουμάσια, κάθε καρυδιάς καρύδι.

Δεν γουστάρεις τους ακραίους, αλλά, διάολε, «πώς μπορώ να αντισταθώ;», σκέφτεσαι, στους δυνάστες σου;

Τα χρόνια περνούν, τα ίδια σου έλεγε και ο πατέρας και ο παππούς σου, έγκλειστοι και αυτοί. Την ίδια μοίρα φαίνεται ότι θα έχουν και τα παιδιά σου.

Κάποια στιγμή ακραίοι έγκλειστοι αποφασίζουν στο όνομα της δικής σου καταπίεσης να εξεγερθούν.

Και εσύ τι κάνεις τότε; Παραμένεις αμέτοχος;

Καταγγέλλεις την εξέγερση για να ζεις ήσυχα μια ζωή φυλακισμένος; Τρέχεις να βρεις προστασία στους δεσμώτες σου; Μα, ούτε αυτοί σε δέχονται.

Ή ξεσηκώνεσαι και εσύ μπας και σε ακούσουν κάποιοι στον «έξω κόσμο»;

Είσαι έτοιμος να θυσιάσεις τη ζωή σου ακόμη κι αν δεν φταις σε τίποτε;

Να πεθάνεις από τα καταιγιστικά πυρά, την υπεροπλία των δεσμωτών;

Ή προτιμάς να συνταχθείς με πολλούς «εδώ έξω» που καταδικάζουν τη βία των συγκρατούμενών σου, χωρίς ουδέποτε να αναλογιστούν τη βία που ασκούν οι δεσμώτες σου εδώ και πολλές δεκαετίες;

Τελικά βγήκε κάτι από τη βία; Είδες «άσπρη μέρα»; Μήπως κουράστηκες να θρηνείς φίλους και συγγενείς που θυσιάστηκαν για τον δίκαιο αγώνα;

Μήπως τελικά η βία των δεσμωτών και των ακραίων αλληλοτροφοδοτείται;

Τι άλλο, όμως, μπορείς να κάνεις όταν οι πάντες αδιαφορούν;

Να μιλήσεις για δικαιοσύνη, θα σου πω. Αλλά να τη ζητήσεις, να τη διεκδικήσεις από ποιους; Από αυτούς που επιβάλουν τους κανόνες νομιμοποίησης της φρίκης και γράφουν στα παλαιά τους υποδήματα το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο;

Από δυτικούς ηγέτες και κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες που υποστηρίζουν με κάθε μέσο το Ισραήλ, τροφοδοτώντας το με όπλα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων και μπλοκάρουν ψηφίσματα στα Ηνωμένα Έθνη; Άλλωστε εδώ και 75 χρόνια οι όποιες προσπάθειες ειρηνικής διευθέτησης του Παλαιστινιακού, με αποκορύφωση τις συνομιλίες στο Καμπ Ντέϊβιντ, ναυάγησαν.

Τα χειρότερα κάθε φορά έπονται, θαύματα μόνον στα παραμύθια γίνονται και αυτοί που πάντοτε «πληρώνουν τη νύφη» είναι οι άμαχοι.

Ποιος θα αντιδράσει σε μια νέα Νάκμπα;

Τα χειρότερα, πράγματι, ήρθαν στις 7 Οκτωβρίου του 2023 με τη βάναυση επίθεση της Χαμάς εναντίον αμάχων σε ισραηλινό έδαφος που έδωσε την αφορμή για να ξεδιπλωθεί όλη η βαρβαρότητα της ισραηλινής πολιτικής εναντίον των Παλαιστινίων.

Τρεις μήνες αργότερα η ανθρωπότητα γίνεται μάρτυρας της μεγαλύτερης γενοκτονίας του 21^ου αιώνα. Και όσο κι αν η πρόθεση αυτή εκ μέρους της ακροδεξιάς κυβέρνησης Νετανιάχου μέλει να διερευνηθεί κατά την προσφυγή της Νότιας Αφρικής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το μέγεθος της ανθρωπιστικής κρίσης, τα εγκλήματα πολέμου που τελούνται καθημερινά στη Γάζα, δεν μπορούν ούτε να δικαιολογηθούν από την επίκληση του δικαιώματος στην αυτοάμυνα, όπως υποστήριξαν στην αρχή -και υποστηρίζουν ακόμη- το Τελ Αβίβ και ορισμένοι σύμμαχοί του, ούτε πλέον να αποσιωπηθούν, ή να υποβαθμιστούν, όπως επιχείρησαν στην αρχή διεθνή δυτικά ΜΜΕ.

Στόχος της κυρίαρχης τάξης στο Ισραήλ είναι να διασπείρει τον τρόμο στους άμαχους Παλαιστίνιους, να τους εκτοπίσει βίαια -όπως συνέβη στο παρελθόν με τους Αρμένιους και τους Έλληνες επί Κεμάλ Ατατούρκ- και όχι απλώς να εξουδετερώσει την Χαμάς. Διότι κατά την εκτίμησή της, οι ένοπλες οργανώσεις υποστηρίζονται από τον πληθυσμό της Γάζας.

Ακόμη και έτσι να είναι, οι βασικές αρχές του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου (International Humanitarian Law) σχετικά με την προστασία αμάχων σε ένοπλες συγκρούσεις (jus in bello) επιβάλλουν τη διάκριση μεταξύ ενόπλων και αμάχων και την απαγόρευση της επίθεσης σε όσους είναι εκτός μάχης (hors de combat). Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο Ι (1977) επισημαίνει ότι και στην περίπτωση που μαχητές αναμειγνύονται με τον υπόλοιπο πληθυσμό, οι πολίτες δεν στερούνται προστασίας.

Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο αναφέρεται ακόμη στη διάκριση μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών στόχων, στην αναλογικότητα σε ό,τι αφορά τη χρήση ένοπλης βίας και στην απαγόρευση πρόκλησης ανώφελου πόνου. Όλα αυτά, όμως, είναι «ψιλά γράμματα» για τους ισραηλινούς πολέμαρχους.

Τα διεθνή ΜΜΕ, όμως, δεν κάνουν λόγο σε αυτά τα θέματα. Δεν αναφέρονται σχεδόν ποτέ σε τρία στοιχεία, στην ιστορία, την ιδεολογία και στη δικαιοσύνη, όπως μου είχε πει σε μια συνέντευξη που μου παραχώρησε πριν χρόνια ο ισραηλινός καθηγητής Ιστορίας και Πολιτικών Επιστημών, Ilan Pappe’, που ζει αυτοεξόριστος στη Βρετανία.

Ο απολογισμός μετά από τρεις μήνες πολέμου είναι τραγικός. Το μαρτυρούν τα ρεπορτάζ δημοσιογράφων, πολλοί από τους οποίους έχασαν τη ζωή τους στη διάρκεια βομβαρδισμών -πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό στην ιστορία του Τύπου-, το δείχνουν οι εικόνες και τα βίντεο από τη Γάζα. Το δηλώνουν αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών και διεθνών ανεξάρτητων οργανισμών, που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση. Το επιβεβαιώνουν τα ψυχρά στατιστικά στοιχεία.

Κι όμως, η αποκαλούμενη διεθνής κοινότητα, δηλαδή οι ελίτ, κυρίως οι ηγεσίες στη Δύση, αυτές που έχουν τη δύναμη να φρενάρουν, αν όχι να δώσουν ένα τέλος στο μαρτύριο ενός λαού, δίνοντάς του μια πατρίδα, ένα ανεξάρτητο κράτος, αυτές οι ηγεσίες που στο παρελθόν (Ρουάντα, Βοσνία, Ιράκ, ακόμη και στον πρόσφατο πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας), αντέδρασαν άμεσα για να υπερασπιστούν αρχές και αξίες, κυρίως, όμως, δικά τους συμφέροντα, καταδικάζοντας εγκλήματα πολέμου με ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, την επιβολή οικονομικών κυρώσεων, ή/και την ενεργοποίηση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, αυτές οι ηγεσίες αδρανούν.

Ή αντιδρούν με καθυστέρηση (βλ. σχέδιο 10 σημείων του επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, όπως και τις ανακοινώσεις ελβετών εισαγγελέων για ποινικές καταγγελίες σε βάρος του προέδρου του Ισραήλ).

Κι αυτό για δύο λόγους. Καταρχάς γεωπολιτικούς: το Ισραήλ είναι το «μακρύ χέρι» της Δύσης και κυρίως των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μέση Ανατολή. Και δεύτερον, γιατί η χώρα αυτή από την σύστασή της ως κρατική οντότητα τυγχάνει διεθνώς μιας ιδιότυπης ασυλίας, λόγω του Ολοκαυτώματος, της μεγαλύτερης γενοκτονίας του 20^ου αιώνα. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το «ποτέ ξανά» είναι κάτι που εγχαράχθηκε βαθιά μέσα στη μνήμη, στην παγκόσμια συλλογική συνείδηση, όσο κι αν πολιτικές που εφαρμόζονται οδηγούν στην άνοδο της ακροδεξιάς στη Δύση.

Όταν λέμε, όμως, «ποτέ ξανά», το εννοούμε για όλες και για όλους, χωρίς κόμματα και αστερίσκους. Για αυτό δεν χωρά ο νους του ανθρώπου πώς ένας λαός που οδηγήθηκε στα κρεματόρια του Άουσβιτς-Μπίρκεναου, της Τρεμπλίνκα, του Μπέλζεκ και τόσων άλλων, ένας λαός που «έζησε στο πετσί του» τα δεινά του ναζισμού -όπως και οι Τσιγγάνοι, οι ομοφυλόφιλοι, οι κομμουνιστές- εφαρμόζει ανάλογες πρακτικές εξόντωσης εναντίον ενός άλλου λαού.

Διαφορές προφανώς υπάρχουν. Οι ναζί συλλάμβαναν και οδηγούσαν σε γκέτο και σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας τους Εβραίους, οι οποίοι σε λίγες περιπτώσεις αντιστέκονταν (ένοπλη εξέγερση στο γκέτο της Βαρσοβίας). Οι Παλαιστίνιοι, αντιθέτως, έχουν πολλές οργανώσεις ένοπλης αντίστασης.

Υπάρχει, όμως, ένας ισχυρός κοινός παρονομαστής: στο όνομα της δικής του ασφάλειας, της υπεράσπισης του ζωτικού του χώρου, το κράτος του Ισραήλ, όπως στο παρελθόν η ναζιστική Γερμανία, επέβαλε δια της ισχύος τη στρατιωτική κατοχή στα εδάφη (Δυτική Όχθη και Λωρίδα της Γάζας) ενός άλλου λαού, υποχρεώνοντάς τον να ζει απομονωμένος, εξαθλιωμένος, χωρίς δικαιώματα. Και όποιος διαμαρτύρεται, διώκεται. Η πείνα γίνεται εργαλείο πολέμου.

1,3 εκατομμύρια Εβραίοi πέθαναν από ασιτία και αρρώστιες στη διάρκεια της κράτησής τους από τους ναζί. Πόσοι Παλαιστίνιοι, άραγε, θα πεθάνουν από πείνα και λιμούς στη Γάζα;

Η προσφυγή της Νότιας Αφρικής στο Διεθνές Δικαστήριο, ακόμη κι αν καταλήξει με την καταδίκη του Ισραήλ, δεν θα αλλάξει άμεσα τα πράγματα, καθότι θεωρείται βέβαιο ότι η κυβέρνηση Νετανιάχου δεν θα συμμορφωθεί με την απόφαση. Το Ισραήλ, όμως, θα απομονωθεί στο εξωτερικό και θα ενισχυθούν εκείνες οι δυνάμεις στο εσωτερικό του, που εδώ και χρόνια αντιστέκονται στον παραλογισμό και την ανομία της κυρίαρχης τάξης του.

Αυτό είναι το καλό σενάριο. Διότι πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας γενικότερης ανάφλεξης στην περιοχή.