Ο Μένων υπό τη δύναμη της διαλεκτικής¹ μεθόδου τού «γητευτή» Σωκράτη εκφράζει το παραλυτικό του βίωμα  

Σχ. 2

ΜΕΝ. Σωκράτη, βέβαια και πριν να σε συναναστραφώ, άκουγα ότι εσύ δεν κάνεις τίποτε άλλο από το να έχεις και συ ο ίδιος απορίες και να δημιουργείς και στους άλλους απορίες∙ και τώρα έχω την εντύπωση ότι μου κάνεις μαγικά και με γητεύεις, κι αλήθεια, με ξόρκια με κρατάς στο χέρι, ώστε έχω γεμίσει από απορίες. Και μου φαίνεσαι ⸺ αν  είναι πρέπον κάπως να αστειευτώ ⸺ πως είσαι ολωσδιόλου όμοιος και στη μορφή και κατά τα άλλα με την πλατιά εκείνη θαλασσινή νάρκη.³  Επειδή και αυτή όποιον την πλησιάζει και την αγγίζει τον παραλύει, κι εσύ μου φαίνεται πως κάτι τέτοιο έκανες και σ’ εμένα, με παρέλυσες. Γιατί, πράγματι, εγώ αισθάνομαι και την ψυχή και το στόμα μου παραλυμένα και δεν έχω τίποτε να σου αποκριθώ. Και όμως χιλιάδες φορές έχω εκφωνήσει πάμπολλους λόγους περί αρετής και ενώπιον πολλών ανθρώπων και  πολύ ωραία, όπως βέβαια νόμιζα τότε∙ μα τώρα δεν μπορώ να πω καθόλου ούτε τι πράγμα είναι. Και πιστεύω ότι καλά το σκέφτηκες και αποφάσισες να μην μπεις σε πλοίο και φύγεις από εδώ ούτε και να βρεθείς σε άλλο τόπο∙ γιατί, αν έκανες όντας ξένος σε άλλη πόλη τέτοια πράγματα, γρήγορα θα σε έπιαναν ως αγύρτη.

(Στη χαρακτηριστική εικόνα ο Σωκράτης διδάσκει τους μαθητές του.                                                                                                                                     Πίνακας του Γιόζεφ ΄Αμπελ, 1807)

1)Η διαλεκτική μέθοδος συνίσταται στη συζήτηση γύρω από ένα θέμα βάσει ερωτήσεων και αποκρίσεων, με σκοπό την μέσω της σύνθεσης των αναφυομένων αντιθέσεων αναζήτηση της αλήθειας, της κλιμακωτής μετάβασης από το μερικό στο γενικό, από το εφήμερο στο απόλυτο και αιώνιο.

2)Στο άρθρο μας της 20^ης Απριλίου του τρέχοντος έτους παρακολουθήσαμε μέσα από ένα απόσπασμα από το έργο Θεαίτητος (150Β-151C) του Πλάτωνος τον Σωκράτη  να μιλάει για τη μαιευτική του τέχνη και τη θετική επίδραση που είχε μέσω αυτής στα άτομα τα οποία τον συναναστρέφονταν. Ξεχωριστό ωστόσο ενδιαφέρον δημιουργούν τα όσα ισχυρίζονται, από την άλλη πλευρά, οι αποδέκτες των λόγων τού Σωκράτη∙ όπως ο σοφιστής Μένων και ο μαθητής τού Αθηναίου φιλοσόφου, ο Αλκιβιάδης, οι οποίοι μιλούν, πάντα σύμφωνα με τον Πλάτωνα, για τη μαγική επίδραση που ασκούσε επάνω τους με τη διαλεκτική ιδιότυπη διδασκαλία του ο Σωκράτης, «η πρώτη μεγάλη φιλοσοφική μορφή τού αττικού πνεύματος».

Εδώ παρουσιάζουμε την άποψη τού Μένωνα από τον φερώνυμο διάλογο τού Πλάτωνος, για να ακολουθήσει σε προσεχές άρθρο μας το μακροσκελές εγκώμιο του Αλκιβιάδη για τον δάσκαλό του από το περίφημο πλατωνικό Συμπόσιο.

Ο Μένων ήταν σοφιστής από τη Λάρισα της Θεσσαλίας, μαθητής τού Γοργία. Πήρε μέρος ως ένας από τους πέντε ΄Ελληνες στρατηγούς στην εκστρατεία τού νεαρού Κύρου εναντίον του βασιλιά αδελφού του, του Αρταξέρξη (βλ. σχ. 2 του άρθρου μας με το μεταφρασμένο απόσπασμα ⸺  4. 7 21- 26 ⸺ από την Κύρου Ἀνάβασιν του Ξενοφώντος [23/10/2021]). Μετά την ήττα τού Κύρου στα Κούναξα (401 π. Χ.), ο Μένων ήρθε σε επαφή με τον Τισσαφέρνη, ο οποίος ήταν πιστός στον Αρταξέρξη, και πρόδωσε τους άλλους ΄Ελληνες στρατηγούς τού Κύρου που αποκεφαλίστηκαν. Αργότερα εκτελέστηκε και ο ίδιος, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, που τον χαρακτήριζε ανήθικο, φιλοχρήματο και αρχομανή.

Το υπό έρευνα πρόβλημα του διαλόγου Μένων είναι ο ορισμός τής φύσης τής αρετής και η δυνατότητα διδασκαλίας της.  Η συζήτηση έχει προχωρήσει, και ο Θεσσαλός σοφιστής νιώθει να πιέζεται από την επιμονή τού Σωκράτη να επανέρχεται χωρίς καμία παρέκκλιση στο κύριο θέμα τού ορισμού τής αρετής, ενώ όλες οι δικές του προσπάθειες να την ορίσει έχουν αποβεί μάταιες και εξ αυτού έχει περιέλθει σε αμηχανία. Προσπαθώντας λοιπόν να αποφύγει την απάντηση στην επίμαχη ερώτηση «τι είναι η αρετή» που ο Σωκράτης τού θέτει ξανά, ο Μένων διακόπτοντας τη ροή της φιλοσοφικής συζήτησης λέει προς τον αινιγματικό φιλόσοφο ⸺ ακολουθεί το απόσπασμα που παραθέτουμε.

3)Για τη νάρκη, κοινώς μουδιάστρα, βλ. άρθρο μας με θέμα «Τα ψάρια ως τροφή των αρχαίων Ελλήνων και άλλα πλάσματα της θάλασσας, Μέρος Α» (18/11/2023).