Πελοπίδας: ΄Ενας από τη χορεία των σπουδαίων ανδρών τής αρχαίας Ελλάδας
Σχ. 1
- Το ότι λοιπόν οι Θηβαίοι που ήταν παρόντες στον θάνατο του Πελοπίδα δεν μπορούσαν να το ξεπεράσουν, αποκαλώντας τον πατέρα και σωτήρα και δάσκαλο των μεγαλύτερων και ωραιότερων αγαθών, δεν ήταν πολύ παράξενο. Αλλά και οι Θεσσαλοί και οι σύμμαχοι ξεπερνώντας με τα ψηφίσματά τους κάθε τιμή που αρμόζει σε ανθρώπινη αρετή, ακόμη περισσότερο έδειξαν με την οδύνη τους την ευγνωμοσύνη προς τον άνδρα. Γιατί λένε ότι όσοι είχαν βρεθεί στη μάχη ούτε τον θώρακα έβγαλαν ούτε το χαλινάρι από το άλογο ούτε το τραύμα τους έδεσαν μόλις έμαθαν τον θάνατό του, αλλά με τα όπλα τους έρχονταν όντας σε μεγάλη ένταση στον νεκρό ωσάν να είχε τις αισθήσεις του και σώριαζαν κυκλικά γύρω από το σώμα του τα εχθρικά λάφυρα, έκοβαν τις χαίτες των αλόγων, έκοβαν και τα δικά τους τα μαλλιά· και πολλοί, όταν γύρισαν στις σκηνές τους, ούτε φωτιά άναψαν ούτε δείπνησαν, αλλά σε όλο το στρατόπεδο επικρατούσε σιωπή και κατήφεια, σαν να μην είχαν νικήσει την πιο λαμπρή και μεγάλη νίκη, αλλά σαν να είχαν ηττηθεί από τον τύραννο και είχαν υποδουλωθεί. Τότε από τις πόλεις, μόλις έγιναν γνωστά αυτά, έφθασαν και οι άρχοντες και μαζί τους έφηβοι και παιδιά και ιερείς για να υποδεχθούν το σώμα τού νεκρού, φέρνοντας ως προσφορά τρόπαια, στεφάνια και χρυσές πανοπλίες. Όταν δε επρόκειτο να γίνει η εκφορά τού νεκρού, προσήλθαν οι γηραιότεροι από τους Θεσσαλούς και ζητούσαν από τους Θηβαίους να θάψουν αυτοί τον νεκρό. Και ένας από αυτούς έλεγε: « ΄Ανδρες σύμμαχοι, ζητούμε από εσάς μια χάρη που μέσα σε τόση δυστυχία θα φέρει σ’ εμάς τιμή και παρηγοριά. Γιατί δεν θα ξεπροβοδίσουν οι Θεσσαλοί ζωντανό τον Πελοπίδα ούτε θα αντιληφθεί τις άξιες τιμές που θα του αποδώσουν, όμως, εάν γίνει αποδεκτό το αίτημά μας να αγγίξουμε τον νεκρό κι εμείς οι ίδιοι να τον στολίσουμε και να θάψουμε το σώμα του, θα σας δείξουμε πως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μεγαλύτερη είναι η συμφορά για τους Θεσσαλούς παρά για τους Θηβαίους· και τούτο, γιατί εσείς μεν συνέβη να χάσετε μόνο έναν γενναίο αρχηγό, ενώ εμείς και αυτόν και την ελευθερία μας.2 Αλήθεια, πώς θα τολμήσουμε πλέον να σας ζητήσουμε άλλον στρατηγό, αφού δεν σας αποδώσαμε τον Πελοπίδα;» Και οι Θηβαίοι συμφώνησαν σ’ αυτά.
- Από εκείνη την κηδεία δεν θεωρούν πως έγινε άλλη λαμπρότερη όσοι δεν πιστεύουν πως η λαμπρότητα συνίσταται στο ελεφαντόδοντο και στο χρυσάφι και στις πορφύρες […] ΄Ανδρας, δε, αγαπητός στον λαό που πέθανε σε ξένη γη, χωρίς να είναι παρόντες ούτε η γυναίκα του ούτε τα παιδιά του ούτε οι συγγενείς του, χωρίς κανένας να παρακαλέσει γι’ αυτό, χωρίς να εξαναγκάσει, που τον προέπεμπαν και τον συνόδευαν και τον στεφάνωναν αμιλλώμενοι τόσοι λαοί και τόσες πόλεις, εύλογα φαινόταν ότι κέρδισε την τελειότερη ευδαιμονία. […]
1)Στο άρθρο μας για τον ένδοξο Θηβαίο στρατιωτικό και πολιτικό, τον Επαμεινώνδα, — με αφορμή τον θάνατο του διακεκριμένου αρχαιολόγου Πέτρου Θέμελη — (4/11/2023), αναφερθήκαμε και στον συμπολίτη του και στενό του φίλο, τον Πελοπίδα, επίσης λαμπρό στρατηγό και πολιτικό. Επιθυμώντας έκτοτε να μιλήσω κάποια στιγμή διεξοδικότερα και για τον Πελοπίδα, υλοποιώ εδώ το μικρό αφιέρωμα στον έτερο επιφανή Θηβαίο ηγέτη του 4ου αι. π. Χ.
Ο Πελοπίδας, αντίθετα από τον φίλο του, τον Επαμεινώνδα, και ανήκε σε μία από τις πλουσιότερες οικογένειες του τόπου του και έκανε οικογένεια, παντρεύτηκε και απέκτησε παιδιά. Εκτός από ικανότατος ηγέτης και ανδρείος αρχηγός, ήταν άνθρωπος με εξαίρετο ήθος και εκλεκτά χαρίσματα. Ο Πλούταρχος κάνει μνεία της φιλανθρωπίας του, επισημαίνοντας ότι « μολονότι ανατράφηκε μέσα σε μεγάλα πλούτη και παρέλαβε, νέος ακόμη, έναν λαμπρό οίκο, άρχισε να βοηθάει εκείνους από τους ευρισκόμενους σε ανάγκη που ήταν άξιοι να βοηθηθούν, για να φαίνεται ότι είναι αληθινά κύριος των χρημάτων και όχι δούλος τους»· καθώς και ότι «αδιαφορώντας για το χρηματικό κέρδος και αφιερώνοντας όλο του τον καιρό στην πόλη του, ελάττωσε την περιουσία του». Όταν το 382 π. Χ. οι Θηβαίοι ολιγαρχικοί Αρχίας, Λεοντίδας και Φίλιππος παρέδωσαν τη Θήβα στους Σπαρτιάτες, ο Πελοπίδας με άλλους δημοκρατικούς κατέφυγε στην Αθήνα, απ’ όπου εξορμήσαντες το 379 ελευθέρωσαν την πόλη τους από τη σπαρτιατική κατοχή. Σε συνεννόηση με τους εντός της Θήβας ομοϊδεάτες τους, μπήκαν μέσα στην πόλη μεταμφιεσμένοι σε γεωργούς. Και ενώ ο Αρχίας και οι άλλοι φιλολάκωνες βρίσκονταν σε συμπόσιο, ήρθε από την Αθήνα κάποιος σταλμένος από έναν φίλο τού Αρχία με επιστολή, με την οποία τον ειδοποιούσε ότι ο Πελοπίδας και οι δημοκρατικοί Θηβαίοι είχαν γυρίσει κρυφά στη Θήβα Ο γραμματοκομιστής είπε στον Αρχία που ήταν μεθυσμένος ότι αυτός που του στέλνει την επιστολή τού παραγγέλνει να τη διαβάσει αμέσως γιατί του γράφει κάτι σπουδαίο. Ο Αρχίας χαμογέλασε και είπε τη φράση που έκτοτε έμεινε παροιμιώδης ώς σήμερα: « Οὐκοῦν ἐς αὔριον τὰ σπουδαῖα», « Λοιπόν, ες αύριον τα σπουδαία», φράση με υπαινιγμό απειλής ή αναβολής.
Ο Πελοπίδας εκλέχτηκε πολλές φορές βοιωτάρχης — ένας από τους έντεκα άρχοντες οι οποίοι αποτελούσαν την ανώτατη αρχή τού Κοινού των Βοιωτών που δημιουργήθηκε υπό τους Θηβαίους— και ήταν αυτός και ο Επαμεινώνδας οι ιδιοφυείς ηγέτες της Θήβας που οργάνωσαν αποτελεσματικότερα τη βοιωτική συμμαχία και τον στρατό, διαμόρφωσαν νέες μεθόδους πολεμικής τακτικής και πέτυχαν την αποφασιστικής σημασίας νίκη των Θηβαίων επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα (371 π. Χ.), νίκη με την οποία άρχισε η ηγεμονία τής Θήβας. Στη μάχη αυτή, παράλληλα με την επινοημένη από τον Επαμεινώνδα «λοξή φάλαγγα», τη μεγάλη καινοτομία στα στρατιωτικά, η συμβολή τού Πελοπίδα ως επικεφαλής τού «ιερού λόχου», του επίλεκτου τμήματος τού θηβαϊκού πεζικού, υπήρξε μεγάλη. Ακολούθως, με τις τέσσερις εκστρατείες τους στην Πελοπόννησο επεξέτειναν τη βοιωτική συμμαχία μέχρι τη Μεσσηνία, και οι προς τα βόρεια εκστρατείες τού Πελοπίδα στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία κατέστησαν τους Θηβαίους κυρίαρχους της Κεντρικής Ελλάδας μέχρι τη Μακεδονία.
Στο πλαίσιο αυτής της δράσης, ο Πελοπίδας ήλθε αντιμέτωπος με τον στυγνό τύραννο των Φερών Αλέξανδρο, από τον οποίο συνελήφθη το 368, αλλά τον επόμενο χρόνο απελευθερώθηκε μετά από επέμβαση του Επαμεινώνδα. Το 364, όταν ο Αλέξανδρος συνέχισε να καταστρέφει τις πόλεις τής Θεσσαλίας, οι Θεσσαλοί ζήτησαν από τους Θηβαίους να τους στείλουν βοήθεια με στρατηγό τον Πελοπίδα, «γιατί», σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, «γνώριζαν ότι ήταν ξεχωριστός για την ανδρεία του και ονομαστός για τη στρατηγική του ικανότητα». Χωρίς καθυστέρηση ο Πελοπίδας με 300 εθελοντές έσπευσε στη Θεσσαλία, ανέλαβε την ηγεσία του θεσσαλικού στρατού και βάδισε εναντίον του Αλέξανδρου. Στην αναμέτρηση που έγινε στη θέση «Κυνός κεφαλαί», την ώρα που συντρίβονταν οι δυνάμεις τού τυράννου, σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης, « κατά την οποία αρίστευσε και έστρωσε όλον τον τόπο γύρω του με νεκρούς»· « τελείωσε δε τον βίο του έχοντας δεχθεί πολλά τραύματα και εγκαταλείποντας τη ζωή ηρωικά». Και όπως γράφει ο Διόδωρος, « οι Θηβαίοι μολονότι κατήγαγαν περιβόητη νίκη, έλεγαν προς όλους ότι ηττήθηκαν, λόγω του θανάτου τού Πελοπίδα· γιατί έχοντας χάσει έναν σπουδαίο άνδρα, ήταν λογικό να κρίνουν ότι η νίκη είναι μικρότερης αξίας από τη ζωή τού Πελοπίδα».
Στη βιογραφία του Πελοπίδα από τον Πλούταρχο παρουσιάζουν εντυπωσιακό ενδιαφέρον οι πληροφορίες που παρέχει ο Βοιωτός συγγραφέας για τα όσα ακολούθησαν τον θάνατο τού μεγάλου Θηβαίου στρατηγού και για το πώς τιμήθηκε ο ηρωικός νεκρός. Και ακριβώς αυτό το εύγλωττο για τη σπανιότητα του ανδρός χωρίο παραθέτουμε στη συνέχεια.
2)Ο Αλέξανδρος, ωστόσο, μετά την ήττα του αναγκάστηκε να ζητήσει ειρήνη από τους Θηβαίους και να αποδώσει στους Θεσσαλούς τις πόλεις που είχε υποτάξει.
( Στη χαρακτηριστική εικόνα ” Ο θάνατος του Πελοπίδα”. Πίνακας του Αντρέι Ιβάνοφ. 1805-1806)
