1) Έχετε κάνει μια εξαιρετικά σημαντική επιμέλεια στον νέο τόμο των Απάντων του Κρυστάλλη, θα θέλατε να μάς πείτε σχετικά με την έρευνά σας και την μεθοδολογία σας;

Η εστίασή μου στον Κρυστάλλη ξεκίνησε πριν από εφτά χρόνια. Ήταν μια σκέψη που με πρωτοαπασχόλησε το 1993, όταν συμμετείχα στη διοργάνωση του συνεδρίου για τον Κρυστάλλη , το οποίο συνδιοργανώθηκε από το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τον Δήμο Πρέβεζας και τον Σύνδεσμο Συρρακιωτών, με την ευκαιρία της επετείου των εκατό χρόνων από τον θάνατο του ποιητή και πεζογράφου (1894). Το 1994 εκδόθηκαν τα πρακτικά του συνεδρίου από τον Δήμο Πρέβεζας, των οποίων είχα την επιμέλεια.

Το αφετηριακό σημείο που με ταλάνισε για αρκετό χρόνο επικεντρωνόταν στην ερώτησή σας. Ήμουν απόλυτα ξεκάθαρος στο τι αρχικά, δεν ήθελα. Δεν με ενδιέφερε, με άλλα λόγια, να επαναλάβω παλαιότερα εγχειρήματα, τα οποία είχαν σαφή ελλείματα τόσο στην εκτύπωσή τους όσο και στην οργάνωση του υλικού. Δεν επιθυμούσα, υπ’ αυτή την έννοια , να επιμεληθώ μια έκδοση που θα ακολουθούσε αυτό το παράδειγμα. Δεν υποτιμώ τη συνεισφορά του Γάγαρη, του Βαλέτα, του Περάνθη και άλλων. Στον καιρό τους συγκέντρωσαν αρκετό υλικό και συχνά το διέσωσαν.

Ωστόσο, η πρόθεσή μου ήταν διαφορετική. Με άλλα λόγια, στόχος μου ήταν να υπάρξει μια εισαγωγή, η οποία δεν θα ήταν στενά φιλολογική. Είμαι φιλόλογος στο πρώτο πτυχίο. Όμως, η επιστημονική μου θεωρία και μεθοδολογία έχει δεχθεί επιρροές από την επιτόπια έρευνα και τον ιστορικό και κοινωνικό εγκιβωτισμό του δημιουργού.

Αυτό ήταν το θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση του Κρυστάλλη ως δημιουργού, που εμφανίστηκε στο λογοτεχνικό σινάφι της Αθήνας στα τέλη της δεκαετίας του 1880, προκαλώντας ενθουσιασμό (Γαβριηλίδης, Μητσάκης, Παλαμάς και Χατζόπουλος) αλλά και δυσανεξία γι’αυτό που εκπροσωπούσε.

Ο Κρυστάλλης αντιμετωπίζεται ως δημιούργημα μιας εποχής, τόσο στα τέλη του 19ου αιώνα ως δρων πρόσωπο, όσο και μετά τον θάνατό του με τις διαδικασίες μυθοποίησής του από τους φυσιολάτρες. Διερευνάται η διάδραση του Κρυστάλλη με την Ιστορία και τη φύση ως ένα πλαίσιο αναφοράς, έμπνευσης αλλά και κατανόησης. Ο τόπος γέννησής του (Συρράκο), ο τόπος που έζησε τα νεανικά του χρόνια (Ιωάννινα), η σχέση του με τα βουνά λόγω του μεγαλοκτηνοτρόφου μπάρμπα του, η συμμετοχή των προγόνων του στους εθνικούς αγώνες και η καταδίκη του από οθωμανικό δικαστήριο ορίζουν και το πλαίσιο που διαμόρφωση τη λογοτεχνική του περσόνα.

Εκείνο, πέραν των άλλων, που με ταλαιπώρησε αρκετά συνδεόταν με την οργάνωση του υλικού. Σέβομαι την αυστηρά χρονολογική παράθεση των ποιημάτων και των πεζών, όμως δεν με ικανοποιούσε. Κάθε μεθοδολογική πρόταση έχει τα πλεονεκτήματά τους. Στόχος δικός μου ήταν να οργανωθεί το έργο του σε τρεις κύκλους. Σε κάθε κύκλο θα συγκεντρωνόταν τα έργα εκείνα που συνδεόταν θεματικά με τον πυρήνα κάθε κύκλου.

Ο πρώτος κύκλος περιλαμβάνει τα ποιήματα που σχετίζονται με τα εθνικά ζητήματα (Επανάσταση του 1821, Πολιορκία του Μεσολογγίου και μετέπειτα επαναστατικά κινήματα). Στον δεύτερο κύκλο (η στροφή) ταξινομούνται συλλογές και ποιήματα που σχετίζονται με τη θεματική στροφή του Κρυστάλλη σε νέα θεματολογία: ο νόστος για τον τόπο του, το δημοτικό τραγούδι και οι παραδόσεις ως πηγή έμπνευσης. Ο τρίτος κύκλος (Του έρωτα) περιλαμβάνει ποιήματα που εμπνέονται από ερωτικά αισθήματα.

Η σύλληψη και η υλοποίηση είναι ένας ολισθηρός δρόμος, γιατί δεν αρκούν οι καλές προθέσεις. Χρειαζόταν συστηματική έρευνα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αναζήτησα νέα στοιχεία σε πολλές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα (Κέρκυρα, Λέσβο, Θεσσαλονίκη, Πρέβεζα, Άρτα, Ιωάννινα, Εθνική Βιβλιοθήκη,) αλλά και σε παλαιοπωλεία, καθώς και σε περίπτερα στο κέντρο της Αθήνας, όπου ρευστοποιούνται οι μη επιθυμητές βιβλιοθήκες από κάποιους κληρονόμους. Η έρευνα διευρύνθηκε και στο εξωτερικό (Αυστρία, Γερμανία, Ιταλία, Ρουμανία, Γαλλία). Ήταν μια επίπονη έρευνα πλην αναγκαία, ώστε το αποτέλεσμα να δικαιολογεί την επανέκδοση του έργου του Κρυστάλλη.

2) Ο τόμος αυτός τι περιλαμβάνει;

Ο τόμος εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2024 από τον Εκδοτικό Οίκο Κ. @ Μ. Σταμούλη,, στη Θεσσαλονίκη. Φέρει τον τίτλο «Κώστας Κρυστάλλης ένας πρόωρα επαναστατημένος», δανεισμός, κατά το ήμισυ από κείμενο του Νικηφόρου Βρεττάκου για τον Συρρακιώτη ποιητή και πεζογράφο. Ο τίτλος αυτός προαναγγέλλει κάποια συστατικά στοιχεία του τόμου. Αναδεικνύεται ένα βασικό γνώρισμα, το οποίο σαρκώνεται στη συγκρότηση των επιμέρους ενοτήτων. Ο τίτλος συμπληρώνεται από τον κλασικό χαρακτηρισμό ΑΠΑΝΤΑ.

Ο τόμος αποτελείται από μια εκτεταμένη εισαγωγή (145 σελίδες), στην οποία αναπτύσσονται οι θεωρητικές και μεθοδολογικές επιλογές. Ακόμη τεκμηριώνεται το εγχείρημα της αναδιάταξης του υλικού, ενώ επισημαίνονται οι διαφοροποιήσεις από προηγούμενες εκδόσεις που υποβάλλονται σε συγκριτική ανάγνωση.

, Πέρα από την εισαγωγή, ο τόμος αποτελείται από πέντε μέρη:

Α. Το πρώτο μέρος αφιερώνεται στην ποίηση του Κρυστάλλη, η οποία οργανώνεται σε τρεις κύκλους:  α. ο κύκλος του εθνικού αιτήματος, όπου ταξινομούνται δύο επύλλια  (Αι Σκιαί του Άδου, Ο Καλόγηρος της Κλεισούρας του Μεσολογγίου), καθώς και ποιήματα σχετιζόμενα με το θέμα και δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες, παλαιότερα, ή και πρόσφατα στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ (1886, 2021). β. Ο κύκλος της στροφής ( Τα βουνά και ο κάμπος), στον οποίο περιλαμβάνονται δύο συλλογές (Αγροτικά, Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης) αλλά και ποιήματα συναφή με τη θεματολογία,  από δύο πηγές (εφημερίδες και περιοδικά παλαιότερα αλλά και στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, 2021). γ. Ο κύκλος του έρωτα και του πόνου, στον οποίο εντάσσονται διάσπαρτα ποιήματα από τις προαναφερθείσες δύο πηγές.

Β.Το δεύτερο μέρος αφιερώνεται στα πεζά του που αποτελούνται: α. από τη δημοσιευμένη πεζογραφία του, σε συλλογή (Πεζογραφήματα 1894) και διάσπαρτα σε εφημερίδες και σε περιοδικά παλαιότερα αλλά και πρόσφατα στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ (2021).β. Τα ιστορικά και λαογραφικά του κείμενα, στα οποία εξέχουσα θέση κατέχει το ιστορικολαογραφικό μελέτημα «Οι Βλάχοι της Πίνδου».

Γ. Στο τρίτο μέρος ταξινομείται η επιστολογραφία που ομαδοποιείται σε επιστολές που έστειλε ο Κρυστάλλης για εξεύρεση εργασίας, σε φίλους (Ο Δ. Αλεξόπουλος είναι ο βασικός αποδέκτης) αλλά και ομοτέχνους , καθώς και σε επιστολές που έστειλαν άλλοι προς τον Κρυστάλλη. Δημοσιεύονται επιστολές για πρώτη φορά σε συγκεντρωτική έκδοση που διευκολύνουν την κατανόηση του Κρυστάλλη ως προσωπικότητας και ως δημιουργού. Μια άλλη, ενδιαφέρουσα ομάδα επιστολών είναι εκείνες που αντηλλάγησαν μεταξύ οικείων και φίλων του, με θέμα πρωτίστως τη μεταθανάτια τύχη του έργου του.

Δ.Το τέταρτο μέρος αφιερώνεται στη Γενική Βιβλιογραφία. Περιλαμβάνει 1407 λήμματα με τις εκδόσεις, επανεκδόσεις και αναδημοσιεύσεις των έργων του Κρυστάλλη  αλλά και μελέτες για το έργο του  σε εφημερίδες, περιοδικά και επιστημονικούς τόμους, καθώς και δημιουργίες που είχαν την έμπνευσή τους από το έργο του. Για τον Κρυστάλλη υπήρχε η βιβλιογραφία του Κατσίμπαλη που σταματάει στο 1943. Αυτή η βιβλιογραφία αναδιατάσσει και εμπλουτίζει την παλαιότερη βιβλιογραφία, καλύπτοντας μια επιπλέον περίοδο  ογδόντα ετών (1943-2024). Αξίζει να σημειωθεί ότι   επεξηγείται το περιεχόμενο κάθε λήμματος κι αυτό θα διευκολύνει τους μελετητές/τήτριες του Κρυστάλλη στο εξής.

Ε. Στα άλλα μέρη τοποθετείται το λεξιλόγιο, το ευρετήριο αλλά και δύο αθησαύριστα κείμενα του Κρυστάλλη (ποίημα και διήγημα), που εντοπίστηκαν από τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τον Λάμπρο Βαρελά Τον ευχαριστώ που μου τα παρεχώρησε για δημοσίευση.

3) Διαβάζοντας αυτό το έργο ο εκάστοτε μελετητής τι καινούργιο αποκομίζει για τον Κρυστάλλη;

Πρώτα απ’ όλα, η λογοτεχνία δεν είναι υπόθεση των κορυφών. Υπάρχουν και οι πλαγιές, που έχουν το δικό τους μερίδιο στη διαμόρφωση της ιστορίας της λογοτεχνίας.

Αυτό που κομίζει ο Κρυστάλλης είναι η καθαρή του ματιά. Το χρειαζόμαστε αυτό, ιδιαίτερα στις μέρες μας, που η λογοτεχνία χαρακτηρίζεται από ενδοσκόπηση. Κατανοητή αυτή η τάση, ωστόσο η λογοτεχνία οφείλει να είναι εξωστρεφής, να συνομιλεί με την εποχή της.

Ο Κρυστάλλης είναι ένας ανήσυχος ερευνητής. Διαβάζει συνέχεια ό,τι πέφτει στα χέρια και ψάχνει σε αρχεία αλλά και καταγράφει τραγούδια δημοτικά, παραμύθια, παραδόσεις, ιστορίες. Με τον τρόπο του  καθιστά σαφές το γεγονός ότι η δημιουργία στη λογοτεχνία δεν είναι προϊόν μιας έμπνευσης μεταφυσικού χαρακτήρα. Ζυμώνεται με εμπειρίες και βιώματα.

Και βέβαια ο Κρυστάλλης έχει αίσθηση του ρυθμού και στον στίχο του αλλά;, κυρίως στη γλώσσα του. Το γλωσσικό αίσθημα θα είναι ένα όφελος για όλους/ες μας.

4) Ποια είναι τα στοιχεία που καθιστούν τον Κρυστάλλη έναν διαχρονικό ποιητή;

Ο Κρυστάλλης είναι ένας παθιασμένος δημιουργός. Ήταν προσηλωμένος στη δημιουργία. Την ίδια στιγμή είχε στραμμένη την προσοχή του στα νέα ρεύματα, με τα οποία συνομιλούσε παρά τον σύντομο βίο του και τις δυσχέρειες που αντιμετώπισε.

Η διαχρονικότητά του πηγάζει από τα θέματα στα οποία επικεντρώνεται. Είναι ανθρωποκεντρικός. Είναι ο ποιητής εκείνος που δεν περιορίζεται στα όρια της ποιμενικής/βουκολικής ποίησης. Πιστεύω πως ο Κρυστάλλης συγκινεί όχι , πρωτίστως, γιατί αναφέρεται σ’ ένα κύκλο δραστηριοτήτων (κτηνοτροφία, ζωή στην ύπαιθρο). Αυτό είναι το επιφαινόμενο. Πέρα απ’αυτά υπάρχει η συνύπαρξη του ανθρώπου με τη φύση αλλά και η αναμέτρησή τους, κάτι που συνιστά βασικό μοτίβο διαχρονικά στην ποίηση. Θα προσθέσω ακόμη ότι η ποίησή του διαπερνάται από το αίσθημα ενός δημιουργού να υπερβεί τον εαυτό του και όσα τον κρατούν δέσμιο.

5) Πώς στέκεται η σύγχρονη κριτική απέναντι στον μύθο Κρυστάλλη;

Πριν από τον πόλεμο αλλά και μετά οι κριτικοί (Αποστολάκης, Κ. Θ. Δημαράς) δυσκολεύονταν να κατανοήσουν τη μυθοποίησή του και αυτό εκφραζόταν με δυσανεξία και αμφισβήτησή του που έφτανε και στα όρια της απόρριψης. Στα μεταπολιτευτικά χρόνια παρατηρήθηκε μια υποχώρηση του Κρυστάλλη στη σχέση του με τους αναγνώστες /τριες. Περιορίστηκε η διδασκαλία του έργου του στην εκπαιδευτική διαδικασία. Μια πρώτη στροφή στην αξιολόγησή του παρατηρήθηκε στη δεκαετία του 1990 , με το συνέδριο που διοργανώθηκε στην Πρέβεζα από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Πανεπιστημιακοί εγνωσμένου κύρους (Καψωμένος, Λαδογιάννη, Μπενάτσης) αλλά και νεότεροι τότε μελετητές (Κόκορης, Μελισσαράτου, Δανιήλ) επιχείρησαν να προσεγγίζουν το έργο του ως λογοτεχνικό δημιούργημα, πέρα από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα. Αυτή η οπτική ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια (2018 κι εφεξής), με την ευκαιρία των 150 χρόνων από τη γέννησή του, κάτι που έδωσε την ευκαιρία σε κριτικούς και ερευνητές (Μπουκάλας, Χατζηβασιλείου, Κούγκουλος, Κοσμόπουλος, , Ιερωνυμάκη, Κυπαρίσης) να μελετήσουν συστηματικά το έργο του και να το επανεκτιμήσουν. Θεωρώ ότι ο Κρυστάλλης εντάσσεται στον 21ο αιώνα στον λογοτεχνικό κανόνα με διαφορετικούς όρους κι αυτό είναι αξιοπρόσεκτο.

6) Ποια η τύχη του πεζογραφικού του έργου;

Υπάρχει ένα στερεότυπο που αδικεί την πεζογραφία του. Θεωρείται ποιητής από τους περισσότερους. Το πεζογραφικό του έργο του είναι υποφωτισμένο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μοναδική συλλογή διηγημάτων του εκδόθηκε τον  Ιανουάριο του 1894, λίγες ημέρες πριν από την κατάρρευσή του που τον οδήγησε στον θάνατο. Ωστόσο, δεν είμαι ο μόνος λόγος. Πρωτίστως, αυτό αποδίδεται στον Αποστολάκη και σε άλλους που εστίασαν στην ποίησή του, που αποτέλεσε το πεδίο διαξιφισμών. Η πεζογραφία του ήταν διάσπαρτη σε εφημερίδες και περιοδικά. Συστηματική έκδοση των πεζογραφημάτων αυτών έγινε στη δεκαετία του 1940 από τον ετεροθαλή αδελφό του Βασίλειο, την οποία συμπεριέλαβε σ’ έναν ξεχωριστό τόμο.

Η πεζογραφία του είναι σπουδαία κι αυτό υπογραμμίστηκε από επιφανείς κριτικούς και συγγραφείς (Ξενόπουλος, Κοτζιούλας). Ο δε επιφανής κριτικός του Μεσοπολέμου Τέλλος Άγρας είχε διατυπώσει την άποψη ότι ο Κρυστάλλης, αν δεν πέθαινε, θα αναγνωριζόταν πρωτίστως ως  ένας πολύ καλός πεζογράφος. Όντως, έχει γράψει υπέροχα διηγήματα, τα οποία αντέχουν στον χρόνο. Αυτό υποστηρίζουν και σύγχρονοι κριτικοί (Αράγης, Ζήρας).

7) Ποιες διαστάσεις δίνετε στη σχέση του ποιητή με τη φύση;

Η φύση είναι παρούσα σε όλο του το έργο. Με παραδόσεις και στοιχειά στα βουνά, με περιγραφές για τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης. Αξίζει κάποιος να διαβάσει τις περιγραφές του στα πεζογραφήματά του. Πώς περιγράφει το ταξίδι με βάρκα στο Νησάκι των Ιωαννίνων. Πώς δημιουργεί συνθήκες νουάρ αφήγησης στο διήγημα «Ο γάμος της στάνης». Η φύση διαχέεται σε όλο του το έργο και γίνεται ένα με τους ήρωές του. Διασώζεται και το πνεύμα  του ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Στα ποιήματα  της συλλογής «Ο τραγουδιστή  του βουνού και της στάνης» ο Κρυστάλλης αναδεικνύει την αναμέτρηση του ανθρώπου-των κτηνοτρόφων-με τα στοιχεία της φύσης.

8) Θα θέλατε να μάς πείτε για τις όψεις των εξαιρετικών ερωτικών ποιημάτων του;

Τα ερωτικά του ποιήματα είναι διάσπαρτα και δημοσιευμένα σε εφημερίδες και περιοδικά. Ξεκίνησε να γράφει στην αρχή υπό την επίδραση της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής. Άτεχνα ποιημάτια, που χαρακτηρίζονται από κλίμα ερωτικής απογοήτευσης, από εικόνες  πουλιών εκτεθειμένων  σε βοριάδες, . Αυτά δημοσιεύτηκαν στο αφιέρωμα του περιοδικού ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ και μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε την ποιητική του πορεία τη διαμόρφωση ενός λυρισμού δυναμικού που προκαλεί τον θαυμασμό του Κατσίμπαλη(Πώς να σε λησμονήσω).

Ο Παλαμάς θεώρησε ότι δεν υπάρχει το ερωτικό αίσθημα στον Κρυστάλλη. Ο Σταμπολής, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών στη μεταπολεμική περίοδο, αλλά και ο Γκότοβος, έχουν διαφορετική άποψη. Είναι και η δική μου άποψη. Θεωρώ τον Κρυστάλλη εξόχως ερωτικό ποιητή αλλά και πεζογράφο. Το διήγημά του «Η δασκάλα» ανήκει στα πιο τρυφερά πεζογραφήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο έρωτας στα ποιήματα της τελευταίας περιόδου (Γκόλφω/Ψωμοπάτης, Η βοσκοπούλα), αποθεώνουν την ηδονή, τον συγκλονισμό του σώματος, κάτι που οδηγεί σε απογείωση την ψυχή αλλά και τον έρωτα. Μπορεί να χάσει καθετί γήινο. Όμως, η ερωτική μνήμη θα συνεχίσει να τον συνταράσσει.

9) Ποια είναι το αγαπημένο σας ποίημα του Κρυστάλλη, σε ποια θεματική ανήκει;

Μου αρέσουν πολύ τα ερωτικά. Με συγκλονίζει το ποίημά του «Στον Σταυραετό» που ανήκει στον κύκλο της στροφής, στη συλλογή «Ο τραγουδιστής του βουνού και της στάνης. «Πάρε με απάνω στα βουνά τι θα με φάει ο κάμπος», είναι ο καταληκτήριος στίχος. Είναι η υπέρβαση η προσωπική. Η αναμέτρηση με τις αδυναμίες. Σε τελική ανάλυση είναι ένα ερωτικό ποίημα. Ένας έρωτας για τα βουνά, για την ελευθερία του ατόμου. Δεν είναι τυχαίο που ο Εμπειρίκος έγραψε το δικό του ποίημα «Του Αιγάγρου» υμνώντας τον έρωτα στην αντίσταση στην  ισοπέδωση. Και δεν είναι τυχαίο που ο Εμπειρίκος κατατάσσει πρώτο τον Κρυστάλλη στη γενεαλογία των ποιητών που δεν συμβιβάζονται( συλλογή Οκτάνα).

Βιογραφικό Σημείωμα

Γεννήθηκε στην Πρέβεζα, με καταγωγή από το Συρράκο. Ακόμη, θεωρεί πατρίδες του όλους τους τόπους , στους οποίους υπηρέτησε τόσο ως φιλόλογος καθηγητής (Πρέσπα, Φλώρινα, Καστοριά, Λευκάδα, Βόνιτσα, Καναλλάκι) όσο και  ως πανεπιστημιακός δάσκαλος (Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Ξάνθη, Βόλος, Καρδίτσα, Λάρισα)  αλλά και ως  διοργανωτής  του Θερινού Σχολείου Τζουμέρκων και Νοτιοανατολικής Πίνδου (Κέδρος Καταρράκτη Τζουμέρκων, Γέφυρα Πλάκας,  Συρράκο, Άγραφα, Δυτική Φθιώτιδα). Είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με είκοσι μία (21) επιστημονικές μελέτες, ενώ έχει επιμεληθεί 25 τόμους πρακτικών επιστημονικών συνεδρίων. Είναι παντρεμένος με τη φιλόλογο Φωτεινή Λεοντάρη.

Έχει εκδώσει τα λογοτεχνικά βιβλία:

• Το βλέμμα στον τοίχο με τη μαντανία, συλλογή διηγημάτων. Εκδόσεις    Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα

• Ο δικός μου Θεός, μυθιστόρημα. Εκδόσεις Ταξιδευτής, Αθήνα 2004.

• Η κίτρινη ομπρέλα, μυθιστόρημα. Εκδόσεις  Μεταίχμιο, Αθήνα  2007 (ήταν στη μικρή λίστα του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ για το βραβείο μυθιστορήματος 2008).

• Η Σκιά της Μίκας, μυθιστόρημα. Εκδόσεις Ταξιδευτής , Αθήνα

• Οι τελευταίες πεντάρες, μυθιστόρημα. Εκδόσεις  Ταξιδευτής, Αθήνα

• Οδός Οφθαλμιατρείου, μυθιστόρημα. Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2019. (Βραβείο ελληνικού μυθιστορήματος από το The Athens Prize for Literature 2020^. ήταν στην μικρή λίστα των βραβείων του Public 2020, στην κατηγορία «ελληνικό μυθιστόρημα»). Ακόμη, η ΟΔΟΣ είναι στα 9 μυθιστορήματα που προτείνονται από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο πρόγραμμα των Λυκείων.

• Δρολάπι, μυθιστόρημα. Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2023

Πέρα από αυτά, έχει δημοσιεύσει διηγήματα σε α. περιοδικά: ΙΑΜΒΟΣ (Είμαι Η Παπαλίνα, η γόησσα του Αμβρακικού), Μανδραγόρας(Η καμπάνα, Η ταράτσα, Ένα αταίριαστο ζευγάρι, Η Saab, Η Τέτα), Περιοδικό Κ εφ. Η Καθημερινή (Ελπίδααααα!!!Βοήθειααααα!), Εντευκτήριο (Διαβαίνω αγιάτρευτος μες το όνειρό μου), Παρέμβαση (Παραμονή του Ζίζεκ),  Ηλεκτρονικό περιοδικό “ Ο αναγνώστης” (Η γλώσσα των δέντρων), περιοδικό culturebook.gr (Ιχνηλάτηση, Η κυρά Δομνίτσα, Η ζιάκα). β. σε συλλογικούς τόμους (α.Ο Θαλής. Στον τόμο Α. Λυδάκη (επιμ.),  Ο άνθρωπος και τα άλλα ζώα. Εκδόσεις  Παπαζήσης, Αθήνα 2018, σσ.2009-13. β. Ο πέτακας της Λένως Μπότσαρη Στον συλλογικό τόμο Συνομιλίες με τα πρόσωπα του 1821. 21 συγγραφείς για το ’21. Διηγήματα και αφηγήματα, επιμ. Αλεξία Καλογεροπούλου. Εκδόσεις 24 Γράμματα 2021, σσ.42-57. γ. Η αλλαξιέρα της Κυανής Ακτής. Στο αφιέρωμα Έμυ Ντούρου( επιμ.), Τα μυστικά της αμμουδιάς. Επτά Έλληνες συγγραφείς γράφουν, Εφ. Documento/ Docville, 13 Αυγούστου 2022. δ. Το πλατύφυλλο χαμόγελο. Ημερολόγιο 2023. 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου .Με κείμενα μελών του PEN Greece. Εκδόσεις Αγγελάκη/Pen Greece, Αθήνα 2022.

Γράφει εβδομαδιαίο χρονογράφημα στην Εφημερίδα των Συντακτών και διατηρεί τη στήλη «Εξ ημισείας» στο λογοτεχνικό περιοδικό culturebook.gr, Επίσης συνεργάστηκε με το περιοδικό Νέα Εστία (2001) για την επιμέλεια αφιερώματος στον ποιητή και πεζογράφο Κώστα Κρυστάλλη. Ακόμη,  δημοσιεύει κριτικές παρουσιάσεις βιβλίων στα περιοδικά Νέα Εστία  Μανδραγόρας, Παρέμβαση, Το Κοράλλι, Νέα Ευθύνη oanagnostis.gr, bookpress, fractalart.gr, χάρτης,  vakxikon.gr, diastixo.gr,  periou.gr και το ένθετο ΝΗΣΙΔΕΣ της Εφημερίδας των Συντακτών.