Αγαπητή Δάφνη, σε ευχαριστώ για την ευγενική σου επιστολή, που μετατρέπει το αιχμηρό μου χιούμορ νεανικής ορμητικότητας σε λόγο μετρημένο και νηφάλιο. Έτσι γίνονται οι καλό διάλογοι, όταν στο τέλος όλοι αισθάνονται πως ξέρουν τώρα περισσότερα απ’ ό,τι πριν. Ο προσεκτικός σου αντίλογος υπογραμμίζει τις θετικές επιπτώσεις που είχε η ανάπτυξη της τεχνολογίας στην ιστορία του είδους των έλλογων δίποδων: με τον τροχό και τη φωτιά και τα εργαλεία έγινε πιο εύκολη η ζωή και υπήρχε περισσευάμενη ενέργεια για να αναπτυχθεί ο εγκέφαλος. Αλλά αυτό το στάδιο το έχουμε αφήσει πίσω μας από καιρό. Για τη σωματική μας υγεία πρέπει κάνουμε σπορ, γυμναστική ή gardening, και για το μυαλό να παίξουμε sudoku ή scrubble. “Δεκανίκι” είναι με την έννοια, πως χωρίς την τεχνολογία δεν ξέρουμε πια να επιβιώσουμε και χωρίς την ψηφιακή τεχνολογία και τα computer καταρρέει όλος ο πολιτισμός μας. Απομακρυνόμαστε ολοένα και περισσότερο από την ίδια τη φύση μας, ως οργανισμοί, από το σώμα μας με τις αισθήσεις και τα αισθήματα, και από την καλλιέργεια της ψυχής και του πνεύματος (τώρα τελευταία ανακαλύψαμε τη συναισθηματική νοημοσύνη).
Χαίρομαι που παίρνεις μια πιο θετική, έως και ιδεαλιστική θέση απέναντι στις εξελίξεις αυτές, που είναι τόσο ραγδαίες και ανατρέπουν κάθε τόσο όλη την καθημερινότητα. Έχω αναλύσει το θέμα σ’ ένα μελέτημα “Από τη βίγλα στο κινητό. Το ιστορικό τηνς τεχνητής επικοινωνίας. (Μια λαογραφία του τηλεφώνου)”, στον τόμο: Θεωρητική Λαογραφία και φιλοσοφία του πολιτισμού, Αθήνα, Αρμός 2014, δίνοντας έμφαση στη διάλυση του συμβολικού χώρου και χρόνου που έφερε το κινητό στη ζωή μας, ως μια ανεπιθύμητη συνέπεια του νέου μέσου αυτού επικοινωνίας. Ίσως έτσι έπρεπε να γίνει, να υπάρχει και θετικός αντίλογος, αλλά ως φυσιολάτρη με απασχολεί η απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση (εκείνο το οικείο περιβάλλον που γνωρίζει το σώμα μας και οι αισθήσεις κι έχει εγγραφεί στο DNA μας), και η διατήρηση κάποιας ψυχικής ισορροπίας στον άψυχο αυτό κόσμο των ηλεκτρονικών μυαλών, μια ευψυχία που έγινε πλέον, σε μεγάλη κλίμακα, μάλλον σπάνια. Με την τεχνολογία σε όλες τις εκφάνσεις της η ζωή μας είναι πιο άνετη, αλλά δεν είμαστε πιο ευτυχισμένοι. Έχεις δίκαιο, πως η “δαιμονοποίησή” της δεν έχει νόημα (η τεχνολογική πρόοδος δεν γυρίζει πίσω), αλλά ίσως χρειάζεται περισσότερη προσοχή στην εφαρμογή της, ενδελεχέστερη μελέτη των κινήτρων και πρακτικών της εφαρμογής χωρίς κανόνες και γνώση, γιατί πολλοί άνθρωποι κάνουν κακή χρήση της, είτε γιατί δεν έχουν εκπαιδευτεί ή εισέρχονται κερδοσκοπικά κριτήρια της παραγωγής και τη πώλησης, δηλ. οι νόμοι της αγοράς. Από τα πράγματα που διαφημίζονται, ελάχιστα μας χρειάζονται πραγματικά. Πόσες εφευρέσεις δεν έχουν θαφτεί από τις βιομηχανίες, επειδή βλάπτουν την πώληση των προϊόντων που ήδη υπάρχουν; Η Αμερική είχε ήδη το ηλεκτρικό αυτοκίνητο με μπαταρία, αλλά δεν αναπτύχθηκε γιατί ο Ford έκρινε τότε, πως το βενζινοκίνητο είναι πιο άμεσα κερδοφόρο. Η τεχνολογία η ίδια είναι ουδέτερη. Η ηθική πλευρά της εφαρμογής της αφορά τον άνθρωπο και τη σκέψη.
Σε πολλά σημεία έχεις δίκαιο, π. χ. ότι όλα είναι θέμα παιδείας, εκπαίδευσης, εκμάθησης στη χρήση, πεδία που δεν αφορούν άμεσα την Grundlagenforschung (βασική έρευνα χωρίς άμεσες εφαρμογές), αλλά με την εμπορευματοποίηση των πάντων και το κερδοκεντρικο σύστημα των αγορών, με το ανόητο δόγμα του όλο πιο νέου και τελευταίου (την επιπόλαια έννοια της προόδου, που μπορεί να οδηγήσει και στον όλεθρο) και τα τόσα αδιέξοδα που καραδοκούν σε πολλά επίπεδα στην εξέλιξη του πολιτισμού και της ζωής στον πλανήτη, θέματα όπως η βιοηθική και τεχνοηθική που απασχολούν λίγους σκεπτόμενους ανθρώπους σε σχέση με τους πολλούς που ασχολούνται με την οικονομική εκμετάλλευση της νέας τεχνικής στις αγορές της κατανάλωσης.
Χαίρομαι που φέρνεις στη συζήτηση μια πιο αισιόδοξη νότα. Ίσως αυτό έπρεπε να γίνει από την αρχή. Αλλά εγώ βλέπω κυρίως την ανάγκη της προειδοποίησης, την έγνοια για τις εξελίξεις αυτές, που οδηγούν σε λάθος κατεύθυνση. Η συσσώρευση των γνώσεων δεν μας έχει κάνει πιο σοφούς, γιατί έχουν υποβαθμιστεί τα πρωταρχικά ένστικτα της επιβίωσης, η οποία φαίνεται λίγο πολύ εξασφαλισμένοι. Αν και δεν είναι. Και δεν μιλάω για τα τσουνάμια των προσφύγων, τα οποία με την κλιματική αλλαγή θα αυξηθούν ακόμα περισσότερα. Και οι θετικές επιστήμες του πολύ μεγάλου και του πολύ μικρού μας παρουσιάζουν έναν κόσμο, που είναι τελείως ξένος για όλες τις εμπειρίες μας, οι οποίες είναι αποθηκευμένες στο σώμα μας και βασίζονται στις αισθήσεις· και ασύλληπτος για το νου, γιατί ξεπερνά όλα όσα ξέραμε έως τώρα και μας θέτει ωμά ενώπιον του άγνωστου.
Μολοντούτο, αν και ξεκίνησα το άρθρο αυτό με μια γενική τοποθέτηση σκεπτικισμού απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις, είχα στο πίσω μέρος του μυαλού βέβαια το κεντρικό θέμα που με απασχόλησε: τη χρήση της ΤΝ στη λογοτεχνία, όχι ως ερευνητικό εργαλείο της φιλολογίας αλλά ως μέθοδο παραγωγής ποιητικών κειμένων. Αυτό δεν είναι “δεκανίκι”; Ανεπιθύμητο; Εξαρτάται βέβαια τι θέλουμε. Αλλά και με τις απανωτές εφευρέσεις της τεχνολογίας, που αναστατώνουν κάθε τόσο όλη την καθημερινότητα – ξέρουμε τι θέλουμε; Ή απλώς τα βάζουμε γιατί είναι κάτι νέο και κερδοφόρο. Και σε παγκόσμιο επίπεδο: υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο συνολικό όραμα για το μέλλον του πλανήτη; Του είδους των δίποδων;
Νομίζω για την συγγραφή ποίησης η ΤΝ είναι ένα ανεπιθύμητο μέσο. Για την πεζογραφία η εφαρμογή είναι πιο εύκολη και θα είναι έργο πιο δυσχερές να ξεχωρίσεις τι είναι handmade και τι προέρχεται από το μηχάνημα. Υπάρχουν οι ρυθμοί, οι συμβολισμοί, το παιχνίδι των ήχων και των σημασιών, η μουσική, η πολυσημία, η ευχαρίστηση, η έκπληξη και χίλια άλλα, που δεν είναι τόσο εύκολο να τα παράγει μόνο με συνδυασμούς παραδειγμάτων. Αλλά δε θα επαναλάβω όλη αυτή την επιχειρηματολογία.
Αγαπητή Δάφνη, σε ευχαριστώ για τον διάλογο. Αυτός ήταν και ο σκοπός μου, με το τραχύ και ειρωνικό ύφος που έθεσα το θέμα. Ο διάλογος. Να μην περάσει αυτό το θέμα στο έτσι. Με τη σιωπή. Και την κρυφή εφαρμογή. Εδώ πρέπει να ενδιαφερθούν διάφοροι θεσμοί, από τους συλλόγους συγγραφέων και τους πνευματικούς ανθρώπους, τους εκδοτικούς οίκους, τους νομικούς, τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού, οι εκπαιδευτικοί, οι πανεπιστημιακοί, οι θεσμοί σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα κτλ.
Και τα περιοδικά λογοτεχνίας και πολιτισμού, όπως ετούτο εδώ, το Περί ου μας.
