Η παράσταση «Η θυσία του Ιεφθάε», όπως την έζησα στο Θέατρο Καλλιρόης ήταν μια ιδιαίτερη βραδιά και ένα ξεχωριστό βίωμα ως προς τη σύζευξη των διαφόρων εκφραστικών μέσων της τέχνης και στην εξέλιξη της απομάκρυνσης του Καραγκιόζη από την παράδοση του τεχνίτη σε μια μορφή ξεχωριστής καλλιτεχνικής έκφρασης. Η ομάδα «Οθόνιον» έκανε ένα μεγάλο βήμα πιο πέρα, ανεβάζοντας τον επαγγελματισμό ένα σκαλοπάτι ψηλότερα.
Η οπερατική φύση του θεάματος, η μείξη της βυζαντινής ψαλμικής με τη δυτική μουσική στις συνθέσεις του Θεολόγου Παπανικολάου (ειδικά το βαλσάκι στο τέλος της θυσίας που τη βίωσε ο θεατής εσώψυχα, λειτούργησε και ψυχοθεραπευτικά), οι απλές αλλά πολύ ακριβείς συμβολικές κινήσεις της Τζίνας Φωτεινοπούλου μαζί με την επιβλητική φωνή της και την ενέργεια που εκπέμπει η εμφάνισή της, και μαζί το γοητευτικό στην αφέλειά του έμμετρο κείμενο του Δαπόντε, που κέρδιζε όσο προχωρούσε η παράσταση όλο περισσότερο σε σημασία και βαρύτητα, –όλ’ αυτά, μαζί με τiς εμπνευσμένες εικαστικές δημουργίες του Γιώργου Κόρδη με τα φωτεινά χρώματά τους και την επακριβή κινησιολογία των φιγούρων στα χέρια του Άθω Δανέλλη και του Νίκου Τζιβελέκη (με τη βοήθεια της Κατερίνας Μιχαλάκη), έδωσαν ένα εντυπωσιακό πανόραμα δυνατοτήτων συνύπαρξης διαφορετικών εκφραστικών μέσων, σε μια ενιαία σεβαστική ατμόσφαιρα, η οποία έδενε όλα τα στοιχεία σε ένα ιδεατό σύνολο χωρίς να καταργήσει την αισθητική διαφορετικότητά τους.
Γιατί κάθε διαφορετικό μέσο είχε εδώ μια σεβαστή, κωδικοποιημένη και καλά εδραιωμένη παράδοση πίσω του: το κείμενο του Δαπόντε (τον οποίο έχει αναγάγει ο Σαββίδης σε σπουδαία ποιητική μορφή του «αντιποιητικού» 18ου αιώνα), το θέατρο σκιών με τη μεικτή παράδοση της μετεξέλιξής του που έχει δημιουργήσει το ίδιο το «Οθόνιον», η οπερετική διάσταση που έδωσε μια πριμαντόνα με πολύ ειδικές υποκριτικές και σωματοκινητικές ικανότητες, οι περίτεχνες ψαλμωδίες και η επιβλητική μουσική υπόκρουση (Θεολόγος Παπανικολάου, Γιώργος Ταμιωλάκης), που «ανέβασε» την όλη παράσταση. Η ισορροπία ανάμεσα στη διαφορετικότητα των εκφραστικών μέσων και τη λογοτεχνική δέση που δίνει το κείμενο του Δαπόντε χαρακτηρίστηκε από ιδιαίτερη ευαισθησία στο χειρισμό των μέσων αυτών, τη χρονική τους παρουσία και εναλλαγή, και τις αποχρώσεις στην ένταση με την οποία εμφανίστηκαν. Λεπτή σκηνοθετική δουλειά του Ιωσήφ Βιβιλάκη σε ένα πεδίο που στην Ελλάδα δεν είναι πολύ γνωστό.
Κορύφωμα της παράστασης είναι χωρίς άλλο το μοιρολόι της Κόρης για τον εαυτό της με «σωματικό» θέατρο και κινησιολογία εξπρεσιονιστική, στα όρια των συναισθηματικών ορίων, δυνατοτήτων και πρόσληψης εκ μέρους των θεατών. Ένα ρεσιτάλ φωνής, μιμικής έκφρασης, σωματικής παραστατικότητας και απόλυτα ελεγχόμενης κίνησης της Φωτεινοπούλου με μια εσωτερική δυναμική και δύναμη που άγγιζε βαθιά τον καθένα. Μια σπαρακτική και συγκλονιστική σκηνή, σπάνια σε ένταση και σε τόσο μικρό χώρο, τραυματική και καθαρτική ταυτόχρονα (σαν το λαϊκό μοιρολόι του παραδοσιακού λαϊκού πολιτισμού) στην αμεσότητα και εγγύτητά του, και σαν αποθεραπεία μετά το τραυματικό γεγονός της ανθρωποθυσίας του τέκνου για κάποιες μαγικοθρησκευτικές δοξασίες, το βαλσάκι στο τέλος σαν βάλσαμο στις πληγές που έχει ανοίξει αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα εν ονόματι ενός πεπρωμένου που δεν ισχύει πια.
Στο τέλος η μάσκα του θεάτρου κατατίθεται στο περιθώριο, ο εφιάλτης της Παλαιάς Διαθήκης πέρασε και γυρίζουμε σε μια κανονικότητα η οποία έχει και τις ευχάριστες πλευρές της (το βαλσάκι). Ο ρόλος της μουσικής και του εικαστικού μέρους της παράστασης ήταν καθοριστικός, η αντίστιξη αφαιρετικών κινήσεων στην οθόνη και ρεαλιστικής εκφραστικότητας στον χώρο μπροστά καλά μελετημένη. Νομίζω πως πρόκειται για ένα είδος μεταμοντέρνου (εδώ με πολύ θετικό πρόσημο) Gesamtkunstwerk (ολικό έργο τέχνης), που δεν επιδιώκει την απόλυτη αρμονία αλλά παίζει με τις μεγάλες αισθητικές αποστάσεις που χωρίζουν τα διάφορα μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης, φέρνοντας στο ίδιο πλαίσιο ενός λογοτεχνικού κειμένου, καλλιτεχνικά στοιχεία τελείως διαφορετικής υφής, δημιουργώντας όμως ένα σύνθεμα, που «δένει» και ταυτόχρονα «δεν δένει».
Μια τέτοια τολμηρή σύλληψη (που προσπαθούν να πετύχουν πολλές μορφές του λεγόμενου μεταμοντέρνου θεάτρου, δημιουργώντας όμως τυχαία συνονθυλεύματα, όπως είναι στις εικαστικές τέχνες το collage και το pastiche) απαιτεί και ένα κοινό δεκτικό, για να εκτιμήσει αυτές τις λεπτές ισορροπίες που έχει το διαφορετικό μέσα σ’ ένα κοινό πλαίσιο. Υπάρχει και το θέμα του χρόνου: από την αρχή ο θεατής αναγκάζεται να αποβάλει τους νευρικούς ρυθμούς της καθημερινότητας που επιβάλλει η σχεδόν επική αφηγηματικότητα του κειμένου, και η ιστορική πατίνα της ποιητικής γλώσσας του 18ου αιώνα και η πνευματική θέαση του κόσμου της Παλαιάς Διαθήκης, δηλ. σ’ έναν σχεδόν προϊστορικό χρόνο. Αυτή η απόσταση, ως προς τη θεματολογία και την εποχή παγώνει τον σκηνικό χρόνο, ώσπου τα γεγονότα γίνονται πιο δραματικά. Περνούν ύστερα στο λυρικό μέρος των αλλεπάλληλων θρήνων κι εκβάλλουν σ’ έναν μακρόσυρτο επίλογο μετά τον αποκεφαλισμό της αθώας Κόρης, ο οποίος επιβάλλει πάλι τον χρόνο της ιστορικής απόστασης μέσα σε φιλοσοφικό στοχασμό, που επιβεβαιώνει την απολυταρχική ισχύ της θεϊκής προσταγής, κι ας μην είναι κατανοητή στην περιορισμένη νόηση των ανθρώπου.
Στην παράσταση μετά από τις δραματικές και συναισθηματικές κορυφώσεις της έντονης μέθεξης επιβάλλεται πάλι η επική απόσταση του αφηγητή Καραγκιόζη, ο οποίος κρατά ακόμα κάποια χαρακτηριστικά όχι τόσο του κωμικού λαϊκού ήρωα αλλά το φιλοσοφημένου σχολιαστή των γεγονότων (σαν τον fool του Σαίπξηρ). Η πειστικότητα της αισθητικής ενότητας του θεάματος όμως πείθει και τον ανήσυχο θεατή για την ορθότητα των επιλογών αυτών. Το πρότυπο κείμενο έχει πενταπλή έκταση από την παραλλαγή που δημιούργησε ο σκηνοθέτης.
Έντονη αισθητική πρόκληση και έντονη η συναισθηματική μέθεξη, που κυμαίνεται από την ταύτιση με τη δράση έως την αποστασιοποίηση της θέασης ενός ιστορικού θέματος.
Βάλτερ Πούχνερ
Στοιχεία παράστασης:
Η θυσία του Ιεφθάε (1748) του Καισάριου Δαπόντε
Θέατρο Καλλιρρόης, Καλλιρόης 10
Σκηνοθεσία/Δραματουργία: Ιωσήφ βιβιλάκης
Σκηνικά και φιγούρες: Γιώργος Κόρδης
Μουσική: Θεολόγος Παπανικολάου
Παίκτες σκηνών:
Ψυχή, Ποιητής, Κόρη, Εβραίοι, Χορός: Άθως Δανέλλης
Ιωσήφ, Ιώβ, Ιεφθάε, Μητέρα, Εβραίοι, Αρχιερέας, Χορός: Νίκος Τζιβελέκης
με τη συνεργασία της Κατερίνας Μιχαλάκη
Σολίστ στο τραγούδι
Κόρη, κορυφαία Χορών παρθένων, Νυμφών, Χαρίτων, η υψίφωνος Τζίνα Φωτεινοπούλου
Μητέρα, η Κατερίνα Μιχαλάκη
Μουσικοί επί σκηνής
Γιώργος Ταμιωλάκης, τσέλο
Θεολόγος Παπανικολάου, βιολί
Μουσική επεξεργασία/δραματουργία-
Γιώργος Ταμιωλάκης – Τζίνα Φωτεινοπούλου – Θεολόγος Παπανικολάου
