Τα παλιά σπίτια της Σπάρτης ήταν τα στολίδια της και η καρδιά της. Όχι μόνο τα μέγαρα, τα νεοκλασικά κι εκείνα των νέων ρυθμών του ’30 (Bauhaus Architecture κλπ) αλλά κι αυτά τα λαϊκά και ταπεινά σπιτάκια στις γειτονιές.
Τα σπίτια τα παλιά είχαν ψυχή και μέσα σ’ αυτά γράφτηκε η ιστορία της Σπάρτης. Δυστυχώς, στο πέρασμα των χρόνων, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο, τα σπίτια αυτά, απροστάτευτα ΚΑΙ από την πολιτεία, έγιναν εύκολα θύματα της νεοελληνικής νοοτροπίας της «αντιπαροχής» και της ανευθυνότητας των αρχόντων του τόπου.
Απέμειναν, μόνο, κάποιες παλιές φωτογραφίες τους, που τις κοιτάζουμε και λέμε ιστορίες, και νοσταλγούμε (κάποιοι δακρύζουν κιόλας) όσοι, τουλάχιστον, έχουν ακόμα μνήμες ζωντανές και αγάπη αληθινή για την πόλη την παλιά, τη Σπάρτη την αρχόντισσα.
Στην αρχή της Παλαιολόγου, λοιπόν, υπάρχουν, πλάι – πλάι, δυο σπίτια, καθ’ όλα αδελφά, των οποίων η ζωή, όμως, πήρε τελείως αντίθετη πορεία:
Το ένα σπίτι, γωνία Παλαιολόγου 3 και Ιωάννου & Αικ. Γρηγορίου 18, πήρε το δρόμο του αφανισμού του.
Πρόκειται για την οικία ΚΟΚΟΛΗ (ομογενή εξ ΗΠΑ, με καταγωγή από το Βασιλάκιο Λακωνίας), ένα όμορφο, σοβαρό, λιτό, διώροφο, πλινθόκτιστο σπίτι, με ημιυπόγειο και με τετράρριχτη κεραμοσκεπή, κατασκευασμένο κάπου στα 1910.
Τα ανοίγματα του πάνω ορόφου έχουν θωράκια αδιακόσμητα και γαλλικά παντζούρια, ενώ αυτά του ισογείου, παντζούρια ταμπλαδωτά. Ενδιαφέροντα είναι τα ανακλινόμενα τζαμιλίκια στο πάνω μέρος των παραθύρων, για τις ανάγκες αερισμού του σπιτιού, χωρίς να χρειάζεται να ανοίγει όλο το παραθυρόφυλλο .
Οι δύο τσιμεντένιοι εξώστες του (ένας σε κάθε πρόσοψη), έχουν ωραία, περίτεχνα σφυρήλατα κιγκλιδώματα (καράβολα). Είχε δυο ξύλινες (κλασικές) ταμπλαδωτές πόρτες εισόδου (μία για τον κάθε όροφο στην όψη της Γρηγορίου) με κιγκλίδωμα και τζάμι.
«Σ’ αυτό, τότε, έμενε με ενοίκιο ο Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Θηλέων, ο Σαρρής. «Ο πεθερός όλων μας» , όπως συνηθίζαμε να λέμε, μιας που είχε τετρακόσια κορίτσια για παντρειά, μαντρωμένα πίσω από τα θρυλικά κάγκελα, μπροστά στα μάτια όλων των γαμπρών του Αρρένων».
(ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗ-ΤΖΙΝΙΕΡΗ, «Η ΣΠΑΡΤΗ (ΜΟΥ) 1932-1950, εκδ. ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ-2023)
Παλιά ,στο ισόγειό του ή στο ημιυπόγειο, πρέπει να λειτούργησε «εξοχικόν κέντρον» όπως μαρτυρούσε (πριν την εξαφανίσει ο καιρός) η επιγραφή πάνω στον τοίχο της Παλαιολόγου : «ΕΞΟΧΙΚΟΝ … ΜΠΥΡΕΣ…ΚΡΥΑ ΨΗΤΑ…»
Το άλλο σπίτι, ακριβώς της ίδιας μορφολογίας και της ίδιας εποχής, βρίσκεται ακριβώς δίπλα, Παλαιολόγου 5. Το σπίτι αυτό πήρε μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση από το «αδελφό» του σπίτι, αφού (όχι μόνο) κατοικείται από την εποχή που χτίστηκε, αλλά στη 10ετία του ’80 αναπαλαιώθηκε και αποτελεί, σήμερα, ένα κόσμημα της Παλαιολόγου και της Σπάρτης, αποδεικνύοντας ότι τα παλαιά σπίτια μπορούν να γίνουν λειτουργικά στη σύγχρονη εποχή και, συγχρόνως, να δίνουν στην πόλη την αισθητική που της λείπει, αλλά και να είναι στοιχείο της πολιτιστικής της ταυτότητας και μάρτυρες της ιστορικής διαδρομής της.
Πρόκειται για την οικία ΚΑΝΕΛΛΗ ( σήμερα Πέτρου Κανελλή, συνταξιούχου υπαλλήλου της Τράπεζας Πίστεως).
Αρχικά, ο κάτω όροφος ήταν απλά επιχρισμένος και ΜΟΝΟ στον όροφο υπήρχαν τα, κλασικού τύπου, πλαίσια στα παράθυρα και στην μπαλκονόπορτα, οι διακοσμητικοί ρόμβοι στα θωράκια των παραθύρων, η διαχωριστική ζώνη των ορόφων και οι ψευδοπεσσοί με τους ραβδωτούς κορμούς και τα ιωνικά επίκρανα στις άκρες , δεξιά και αριστερά .
Όλα τα υπόλοιπα «στολίσματα» του ισογείου, απόλυτα προσαρμοσμένα στο ύφος του νεοκλασικού ορόφου, προστέθηκαν με Μελέτη του Σπαρτιάτη Αρχιτέκτονα Γιώργου Γιαξόγλου και αποτελούν παράδειγμα και υπόδειγμα, για το πώς νεότερες επεμβάσεις σε παλαιά κτίρια μπορούν να ενσωματωθούν αρμονικά στο σύνολο, χωρίς να το αλλοιώνουν.
Μερίδιο επαίνου, βέβαια, ανήκει ΚΑΙ στον ιδιοκτήτη, ο οποίος, έγκαιρα, κατάλαβε την αξία, την ιστορία, τη μοναδικότητα και την ομορφιά της απλότητας του σπιτιού του και επέλεξε να το διατηρήσει και να το αναδείξει, αντί να επιλέξει την κατεδάφισή του και την αντικατάστασή του από μια πολυκατοικία του συρμού.
Το τελικό αποτέλεσμα, αλλά και η ιδιαίτερη εντύπωση που προκαλεί το σπίτι αυτό σήμερα, αποτελεί τη δικαίωση των επιλογών που έγιναν, αλλά, ταυτόχρονα, γίνεται και πρόξενος θλιβερών σκέψεων, σχετικά με το ΤΙ θα μπορούσε να είχε γίνει και με τα άλλα όμορφα σπίτια της Σπάρτης που κατεδαφίστηκαν ή που, σήμερα, βρίσκονται σε καθεστώς κατάρρευσης, τυλιγμένα με τις πλερέζες του πένθους.
Για τη εξαιρετική και δημιουργική αυτή παρέμβασή του, στο σπίτι αυτό της οδού Παλαιολόγου αρ. 5, ο Γιώργος Γιαξόγλου, έλαβε το α΄ Βραβείο (Ν. Λακωνίας), κατά το 1985, στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Κατοικίας του (τότε) Υπουργείου Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος, ΥΧΟΠ.
(Δημοσιεύθηκε στην έκδοση του ΤΕΕ «Ατομική Κατοικία στην Ελλάδα και στις χώρες της ΕΟΚ).
Εξαιρετικό δείγμα από τα λίγα εναπομείναντα παλαιά σπίτια της Παλαιολόγου .
«Με κυνηγάνε τα παράθυρα. Δεν μπορώ να τ’ αποφύγω, έχω την αίσθηση πως μένω καρφωμένη σ’ ένα παράθυρο και κοιτάζω προς τα έξω. Η προσπάθειά μου είναι να κοιτάξω προς τα μέσα. Δεν τα καταφέρνω. Φοβάμαι τα εσωτερικά των σπιτιών, μπορεί ύπουλα ν’ ανακαλύψω πίσω μου μόνο το κενό, την μπουλντόζα, την τερατώδη πολυκατοικία και ξαφνικά να νιώσω πως είμαι χάρτινη, κολλημένη σε μια ψεύτικη κορνίζα παραθύρου, ξεθωριασμένη ζωγραφιά μιας εποχής πολύ παλιάς, ίσως και τελείως ξεχασμένης .»
«Από την άλλη όχθη του χρόνου» , Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ
Βαγγέλης Μητράκος, Σπάρτη 5-1-2024
