Στο καφέ Heroina dolorosa, στην πόλη του Μεξικού

Ο Τσαρλς έχει φθάσει νωρίς, αφού πρώτα επισκέφθηκε για πολλοστή φορά το Casa Azul, το θρυλικό μπλε και ροζ σπίτι του ζεύγους Κάλο-Ριβέρα. Κάθεται σε μιαν άκρη του μαγαζιού που έχει επιλέξει η Νόρα, η οποία πάλι έχει αργήσει. Καθώς ο Τσαρλς καπνίζει το ένα τσιγάρο πάνω στ’ άλλο για να καλμάρει τα νεύρα του, κάτι παράξενο συμβαίνει. Ανάμεσα στο θόρυβο από τα πιατικά και τις ομιλίες των θαμώνων, ακούει κάθε τόσο έναν ψίθυρο. Είναι σαν κάποιος να αρθρώνει σιγανά αλλά επίμονα το όνομά του. Αρχικά πείθει τον εαυτό του ότι είναι ιδέα του και δεν δίνει σημασία. Όμως οι ψίθυροι συνεχίζονται και πάντα λένε: Τσαρλς Τσαρλς Tσσσσσαρλς Τσαρρρρρλς σσσσσς… Και πάνω που έχει αποφασίσει, επιστρέφοντας στο Βερολίνο, να επισκεφθεί ΩΡΛ, ο ψίθυρος γίνεται κραυγή – ΤΣΑΡΡΡΛΣ!!! – και αίφνης μια μαυροντυμένη μορφή όλο χέρια-πόδια κι ένα μόνο φρύδι, σαν νυχτερίδα, πετιέται πίσω από μια κολώνα, απλώνοντας μπροστά του ένα φούξια σύννεφο.

Νόρα: Αχαχα! Σε τυράννησα! Πόσο χαίρομαι!

Τσαρλς: Νόρα! Τι στο δαίμονα!!!

Νόρα: Καλέ, τι μούτρα ειν’ αυτά, εγώ απλώς ήθελα να σου θυμίσω πώς γνωρίστηκαν αυτοί οι δυο.

Τσαρλς: Τι;

Νόρα: Καλά το έστησα, αφού φαίνεται πως δεν θυμάσαι, Τσαρλς. Λοιπόν, για να φρεσκάρουμε τη μνήμη μας: Η μικρή Φρίντα πήγαινε σχολείο ακόμα, όταν συνάντησε τον Ριβέρα, που εκείνη την εποχή έφτιαχνε μια νωπογραφία στο αμφιθέατρο της σχολής της. Η Φρίντα πείραζε καιρό τον Ντιέγκο ψιθυρίζοντάς του κρυμμένη πίσω από τις κολώνες.

Τσαρλς: Νόρα κάτσε κάτω ν’ αρχίσουμε τη δουλειά επιτέλους, το ‘χεις παραξηλώσει!

Νόρα: Μα εγώ έχω από ώρα αρχίσει!

Η Νόρα κάθεται απέναντί του τινάζοντας την τεράστια φούξια πασμίνα της γύρω από το λαιμό και τους ώμους της και κουδουνίζοντας ολόκληρη, καθώς στ’ αυτιά της έχει κρεμασμένα κάτι προ-κολομβιανά σκουλαρίκια, το λαιμό της στολίζουν κεχριμπάρια σε μέγεθος αβγού ορτυκιών, και τα δάκτυλά της μπόλικα ευμεγέθη δακτυλίδια – όλα βγαλμένα, θαρρείς, από τη συλλογή προσωπικών αντικειμένων της Φρίντα Κάλο.

Νόρα: Τσαρλς, αυτή η ιστορία με έχει στοιχειώσει.

Τσαρλς: Μμμ ναι… το βλέπω…

(Η Νόρα συνεχίζει σαν να μην τον άκουσε). Δεν μπορώ να χωνέψω γιατί αυτή η φλογερή κοπέλα με το αβυσσαλέο ταλέντο και τη μαγνητική προσωπικότητα, προσκολλήθηκε στον χοντρό κοιλαρά Ριβέρα που, εκτός των άλλων, ήταν και είκοσι χρόνια μεγαλύτερός της.

Τσαρλς: Ο Ριβέρα ήταν σπουδαίος ζωγράφος, ήδη μεσουρανούσε και μεγαλουργούσε όταν γνωρίστηκαν με την Κάλο. Και δεν ήταν μόνο ζωγράφος, αλλά και διάσημος τοιχογράφος, γλύπτης, εικονογράφος βιβλίων, ενδυματολόγος, σκηνογράφος, αρχιτέκτων, συλλέκτης – υπήρξε μία από τις πιο πληθωρικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες του καιρού του, δεν ήταν δα κανένας δον ζουάν, όπως τον παρουσιάζεις εσύ.

Νόρα: Μα αυτός την απατούσε συστηματικά, μέχρι και με την μικρή της αδελφή πήγε και μάλιστα έκανε παιδί μαζί της…

Τσαρλς: Εκείνος ήταν ήδη παντρεμένος όταν γνώρισε την Φρίντα, εκείνη τον κυνήγησε… Είναι γνωστό ότι η Φρίντα δεν ήταν κανένα αθώο κοριτσάκι. Πολλές φορές την είχαν αποβάλλει από το σχολείο και μικρή ακόμα ανήκε στους επονομαζόμενους “Cachuchas”, μια ομάδα που θα έλεγε κανείς ότι ήταν οι πανκ της χώρας και της εποχής της˙ αμφισβητούσαν καθετί συντηρητικό, έκαναν φάρσες, έστηναν ριζοσπαστικά θεατρικά έργα και αγαπούσαν τους Ρώσους κλασικούς. Παντρεμένη με τον Ριβέρα η Φρίντα τα’ φτιαξε με την Ντίνα Μοντότι, που αργότερα έγινε σπουδαία φωτογράφος… Μέχρι με τον Τρότσκι έκανε σχέση, όταν το ζευγάρι τον φιλοξένησε σπίτι τους.

Νόρα:. Ε, πήρε κι αυτή τη μικρή της εκδίκηση… Όσο γι αυτόν… «Η περιστέρα και ο ελέφαντας», έτσι αποκαλούσαν το ζευγάρι οι γονείς της, που φυσικά δεν ενέκριναν αυτό το γάμο. Εκείνος ομολογούσε: «Όσο περισσότερο αγαπούσα μια γυναίκα, τόσο περισσότερο ήθελα να την πληγώσω». Άκου τι είπε ο άνθρωπος!

Τσαρλς: Πάντως η Κάλο καθόλου δεν ζημιώθηκε καλλιτεχνικά από τον διπλό γάμο της με τον Ριβέρα (διπλός, γιατί παντρεύτηκαν δύο φορές, διπλός επίσης γιατί ήταν και καλλιτεχνικός). Όταν τον προσέγγισε δεν ήταν καν σίγουρη αν είναι, αν θέλει να είναι ζωγράφος. Ο Ριβέρα της προσέφερε επιβεβαίωση, της έδωσε κατεύθυνση, την έβαλε στους καλλιτεχνικούς κύκλους… «Σας την συστήνω, όχι ως σύζυγος αλλά ως ένθερμος θαυμαστής της δουλειάς της. Είναι καυστική και τρυφερή, σκληρή σαν ατσάλι και εύθραυστη σαν φτερό πεταλούδας, αξιαγάπητη σαν ένα όμορφο χαμόγελο, βαθιά και βάναυση σαν την πίκρα της ζωής», είπε για εκείνην ο Ριβέρα. Να πόσο γενναιόδωρος ήταν απέναντί της. Ήταν επιπλέον ρομαντικός και, σαν αυθεντικός καλλιτέχνης, αδυνατούσε να ξεχωρίσει τη φαντασία από την πραγματικότητα…

Νόρα: Μπα, τρομάρα του!

Τσαρλς. Αν ο Ριβέρα δεν είχε ανταποκριθεί θετικά στο έργο της, το πιθανότερο είναι ότι η Φρίντα δεν θα είχε γίνει ζωγράφος. Το πρώτο έργο που εκείνη του έδειξε ήταν η αυτοπροσωπογραφία της με το βελούδινο φόρεμα. Πολύ φρόνιμος πίνακας, επηρεασμένος από τα αναγεννησιακά πορτραίτα, καμία σχέση με την τεχνοτροπία που έκανε διάσημη την Κάλο. Ο Ντιέγκο ήταν αυτός που την ώθησε να ζωγραφίσει πατώντας πάνω στη μεξικάνικη παράδοση, να απεικονίσει ιθαγενείς της χώρας τους. Εκείνος έδωσε αυτή την κατεύθυνση στην καριέρα της. Δες για παράδειγμα τον πίνακα της Κάλο Δυο γυναίκες˙ μοιάζει παρμένος από τις τοιχογραφίες του Ριβέρα, με αντηχήσεις από το παραδοσιακό φολκλόρ. Ζωντανά, έντονα χρώματα και στάση των μορφών.

Νόρα: Ξεχνάς – πολύ βολικά – ότι η Φρίντα από πολύ νέα ανήκε σε έναν κύκλο μεξικάνων καλλιτεχνών και διανοουμένων που υποστήριζαν το Μεξικανισμό του Αντόλφο Μπεστ Μογκάρντ, ένα ρεύμα που οι Αμερικανοί ονόμαζαν «Μεξικάνικη αναγέννηση». Στο ρεύμα αυτό τα ρούχα, τα κοσμήματα είναι απευθείας παρμένα από την προ-κολομβιανή εποχή. Τα αναγεννησιακά φορέματα αντικαθίστανται από χωριάτικα φουστάνια, εντυπωσιακά κοσμήματα με ημιπολύτιμους λίθους. Στον πίνακα, λόγου χάριν, Time flies, η Φρίντα αποδεικνύει πόσο καλά γνωρίζει τις ρίζες της. Μέχρι και τα χρώματα – κόκκινο, λευκό και πράσινο – είναι αυτά της μεξικάνικης σημαίας. Ο συγκεκριμένος πίνακας είναι ένα πορτραίτο καμπή στην καριέρα της˙ σημαδεύει την αποφασιστική της στροφή στον Μεξικανισμό.

Τσαρλς: Έλα τώρα Νόρα! Πρέπει να παραδεχτείς ότι και η ίδια η Φρίντα παραδέχεται την ανωτερότητα του Ριβέρα. Στον πίνακα όπου απεικονίζει το ζευγάρι ο Ριβέρα είναι ψηλός, ογκώδης, δεσπόζει δίπλα της, από πάνω της θα έλεγες, κρατώντας τα σύνεργα της τέχνης του – την παλέτα και τα πινέλα του. Πρόκειται για έναν πίνακα-ομολογία της Κάλο που, σε αντιδιαστολή, ζωγραφίζει τον εαυτό της μικρό, χωρίς το παραμικρό εφόδιο ζωγραφικής, με άδεια χέρια και με τα μικροσκοπικά της πόδια να μην πατάνε καν στο έδαφος. Είναι μια απλή σύζυγος.

Νόρα: Πρόκειται για ένα πίνακα του 1931. Μόλις έχουν παντρευτεί και η Φρίντα, πολύ ερωτευμένη προφανώς, μικρή και άμαθη, κάνει το λάθος να υποβιβάσει τον εαυτό της σε απλή θαυμάστρια του πληθωρικού ταλέντου – καλλιτεχνικού και υπαρξιακού – της ιδιοφυίας του συζύγου της. Πρόκειται για ένα λάθος που κάνουν όλες οι ερωτευμένες γυναίκες – η γενναιοδωρία τους τις μετατρέπει, εντέλει, σε θύματα…

Τσαρλς: Δύσκολο να ονομάσεις την Φρίντα Κάλο θύμα. Έκλεψε τον Ριβέρα από την γυναίκα του, την οποία μάλιστα κατάφερε προηγουμένως να μαγέψει. Η Λούπε Μαρίν,  δεύτερη σύζυγος του Ριβέρα, πήρε την νεαρή Φρίντα υπό την προστασία της, και οι δυο τους έκαναν στενή παρέα. Πήγαιναν για ψώνια μαζί, και μάλιστα η Λούπε έφτασε στο σημείο να την μάθει να μαγειρεύει τα αγαπημένα φαγητά του Ντιέγκο.

Νόρα: Αχαχα! Βρε μπας και ήταν δάκτυλος του ίδιου του Ριβέρα αυτή η σχολή μαγειρικής από την νυν στην επόμενη; Αφού ο έρωτας ξεκινάει από το στομάχι, και ειδικά γι’ αυτόν άντρα που δινόταν απόλυτα στις γήινες απολαύσεις. Αχ, απορώ μ’ αυτόν τον επαναστάτη του γλυκού νερού, που όλες τις έφερνε στα νερά του και ποτέ δεν έμεινε πιστός σε καμία γυναίκα.

Όμως, για να μην τα ισοπεδώσω όλα – και χάσω το δίκιο μου – οφείλω να παραδεχτώ ότι ο Ριβέρα ήταν σπουδαίος ζωγράφος, δημιούργησε μνημειώδεις τοιχογραφίες εκτός των άλλων. Η Φρίντα ωστόσο προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Πήρε τον πόνο της και τον μετουσίωσε σε τέχνη, μίλησε για τα βάσανα των απανταχού γυναικών – για τις αγωνιώδεις οδύνες της γέννας. Δες λόγου χάριν τον πίνακα με τίτλο «Η γέννα μου», όπου η ίδια απεικονίζεται να φέρνει στον κόσμο τον ίδιο της τον εαυτό. Στην απεικόνιση αυτή αναγνωρίζουμε την θεά των Αζτέκων Τλαζολτεότλ, θεότητα της γης και της γονιμότητας που, ξεκινώντας από το χώμα, από τη βρομιά, ενθαρρύνει τις ανήθικες πράξεις αλλά και τις εξαγνίζει. Πες μου τώρα, με το χέρι στην καρδιά, Τσαρλς, αρνείσαι ότι πρόκειται για μια απίστευτα τολμηρή γυναίκα;

Tσαρλς: Εντάξει, αλλά πρέπει κι εσύ να πάψεις να είσαι τόσο μεροληπτική. Όχι, δεν θα δεχτώ αυτό το «επαναστάτης του γλυκού νερού»! Αφού ξέρεις πολύ καλά, Νόρα, ότι ο Ριβέρα, τόσο από άποψη πολιτικών πεποιθήσεων, όσο και τεχνοτροπίας και θεμάτων, ήταν γνήσιος επαναστάτης. Αρκεί και μόνο το γεγονός ότι δημιουργούσε τοιχογραφίες˙ έργα μεγάλα, με προσβασιμότητα, αφού χρησιμοποιούνται τοίχοι πανεπιστημίων, δημόσιων κτηρίων, σε αντιδιαστολή με τον ελιτίστικο χαρακτήρα του καμβά που εκτίθεται σε γκαλερί και μουσεία. Επιπλέον, τα θέματά του έχουν να κάνουν με την εκβιομηχάνηση, τις συνθήκες εργασίας, την τεχνολογία, τη μοίρα και την ιστορία του λαού και της χώρας του. Από τους γνωστότερους και ωραιότερους, κατά τη γνώμη μου, πίνακές του είναι αυτοί με τους χωρικούς που μαζεύουν κρίνους. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Ριβέρα δεν δίστασε να συγκρουστεί με το κεφάλαιο. Η παραγγελία του για το ίδρυμα Ροκφέλερ ακυρώθηκε και το έργο του καταστράφηκε, γιατί αρνήθηκε να αφαιρέσει από την τοιχογραφία τη μορφή του Λένιν. Ένας κριτικός τέχνης θεωρούσε πως ήταν ο μοναδικός καλλιτέχνης που μπορούσε να αναπαραστήσει με επάρκεια τον κόσμο στον οποίο ζούσε, στον αντίποδα της ζωγραφικής του καιρού του που ήταν αφηρημένη και ενδοσκοπική.

Νόρα: Και η Κάλο δεν πάει πίσω. Είναι η πρώτη Νοτιαμερικάνα που έργα της εκτίθενται στο Λούβρο – αν κάτι σημαίνει αυτό…. Ο Μπρετόν την είχε αποκαλέσει «βόμβα τυλιγμένη με κορδέλα». Η ίδια η Φρίντα όμως δεκάρα δεν δίνει τελικά για τους σουρεαλιστές και την πόζα των Παριζιάνων. Λέει, «Από τα χάλια τους καταλαβαίνω και τα χάλια της Ευρώπης που τώρα βυθίζεται στο βούρκο του φασισμού. Καλύτερα να πουλάω τορτίγιας καθισμένη κάτω στο χώμα στην αγορά της Τολούκα, παρά να ταυτιστώ με του λόγου τους, με τις «φιλότεχνες» αυτές σκύλες του Παρισιού».

Γενναία γυναίκα, με όλη τη σημασία της λέξης. Η ζωή της τόσο σκληρή! Παιδάκι ακόμα προσβάλλεται από πολυομυελίτιδα που την αφήνει κουτσή, με το ένα πόδι κοντύτερο από το άλλο. Δεκαοκτώ χρονών, σε ένα φοβερό δυστύχημα μέσα στο λεωφορείο, τσακίζονται τα πόδια, η λεκάνη, ο λαιμός, τα πλευρά της. Η ζωή της νεαρής Φρίντα θα αλλάξει για πάντα. 30 επεμβάσεις, αφόρητοι πόνοι, ματαίωση των ονείρων της να γίνει γιατρός, κοινωνική απομόνωση. Όμως, τίποτα δεν στάθηκε ικανό να εμποδίσει το όραμά της, την ασίγαστη όρεξη που είχε για τη ζωή.

Τσαρλς: Μα ασφαλώς, δεν ακυρώνω την παρουσία της στο πάνθεον των εικαστικών. Κάθε άλλο μάλιστα. Και βέβαια μην ξεχνάμε ότι η πολιτική και η ζωγραφική ήταν η βάση στο γάμο αυτών των δύο, εκεί πάνω δόμησαν την τέλεια συντροφικότητα. Απόδειξη ότι ο Ριβέρα θα μείνει στο πλευρό της, ξενυχτάει στο πλάι της όταν εκείνη υποβάλλεται σε πολλαπλές επεμβάσεις στη σπονδυλική στήλη. Γι’ αυτό δες τι θέση του δίνει η Φρίντα στον πίνακα ‘’Όνειρο του κυριακάτικου απογεύματος’’, όπου απεικονίζεται τον εαυτό της σαν μητρική φιγούρα, που στο ένα της χέρι κρατά την προέλευση της ζωής και το άλλο το ακουμπά με μητρική στοργή στον ώμο ενός νεαρού Ντιέγκο ο οποίος ξεκινά τη ζωή του υπό την προστασία της.

Νόρα: Ναι, δεν μπορώ να πω, τέτοιοι άντρες χρειάζονται πρώτα μια μητέρα που να τους συγχωρεί τα πάντα. Σήμερα, βέβαια, η φήμη της έχει ξεπεράσει τη δική του. Άλλαξαν, βλέπεις οι καιροί…

Τσαρλς: Είναι σημαντικό, αν λάβουμε υπόψη πως μέχρι πρόσφατα η γυναίκα ακολουθούσε…
Και θέλω να προσθέσω το εξής: Η χειρονομία του Ριβέρα, να απλώσει τη σημαία με το σφυροδρέπανο στο φέρετρό της δείχνει τη συμφιλίωση, ακόμα και μετά θάνατον. Το ίδιο μαρτυρά και η επιθυμία του – έστω και αν αγνοήθηκε – να ανακατευθούν οι στάχτες τους. Τι έπρεπε ακόμα να κάνει για να αποδείξει πόσο ταυτισμένος ένιωθε μαζί της; Ποτέ ένα ζευγάρι – παρά τις αντιξοότητες και τις μεταξύ τους συγκρούσεις – δεν συνδέθηκε στη συνείδηση του κοινού με τόσο άρρηκτους δεσμούς, στη ζωή και στην τέχνη. Η μοίρα αυτών των δύο παραμένει ακόμα αναπόσπαστα δεμένη. Όποιος αναφέρεται στον έναν, μιλά αναπόφευκτα και για τον άλλον.

Νόρα: Δεν ξέρω τι λες εσύ, Τσαρλς, εγώ πάντως μόλις αντιλήφθηκα ότι η γκαρνταρόμπα μου στερείται δραματικά από χρώμα. Γι’ αυτό τρέχω να ξαναδώ την έκθεση με τα προσωπικά της αντικείμενα να πάρω ιδέες.