(Μεγάλη Δευτέρα, στις 24 του Απρίλη στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας, συνδικαλιστές εργάτες και ηγετικές μορφές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας από την Βρετανία, ενώνουν τις δυνάμεις τους για να καταλάβουν κυβερνητικά κτήρια και βιομηχανικά κέντρα διεκδικώντας ένα ελεύθερο Ιρλανδικό κράτος. Η εξέγερση καταπνίγηκε από τους Βρετανούς με εκατοντάδες νεκρούς ενώ 16 άνδρες, αρχηγοί της εξέγερσης, εκτελέστηκαν δημόσια το διάστημα που ακολούθησε. Ο William Butler Yeats, ποιητής που είχε αφιερώσει την τέχνη του στον αγώνα της απελευθέρωσης, συνθέτει αυτό το ποίημα, θρήνο και ύμνο μαζί, απολογισμό μιας τραγωδίας αλλά και σύμβολο ελπίδας, ένα κάλεσμα για τους αγώνες που μέλλουν να έρθουν, και πάνω απ’ όλα μια ακόμα στιγμή μέσα στον απαράβατο κύκλο του θανάτου και της αναγέννησης, του κύκλου της φύσης)
Τους γνώρισα στο γύρισμα της μέρας
Να ‘ρχονται με πρόσωπα ευφρόσυνα
Απ’ τη θυρίδα ή το γραφείο ανάμεσα σε γκρίζα σπίτια
Του δεκάτου όγδοου αιώνα.
Τους προσπερνούσα γνέφοντας το κεφάλι
Ή με ασήμαντες κουβέντες καθωσπρέπει,
Ή θα πρόφταινα λιγάκι να τους πω
Ασήμαντες κουβέντες καθώς-πρέπει,
Κι έπειτα θα σκεφτόμουν
Κάποιο πείραγμα ή χορατό
Για να διασκεδάσω την παρέα
Στη λέσχη γύρω απ’ τη φωτιά,
Βέβαιος πως τόσο εγώ όσο κι αυτοί
Ζήσαμε εκεί που φορούν τα ρούχα των Παλιάτσων[1]:
Και όλα αλλάζουν, αλλάζουν ολότελα:
Μια ομορφιά φρικτή έχει γεννηθεί.
Αυτής της γυναίκας οι μέρες περάσαν
Μ’ αφελή καλοσύνη,
Οι νύχτες της σε καυγάδες
Ώσπου η φωνή της γίνηκε στριγκή.
Και ποια φωνή γλυκύτερη από κείνης
Όταν νέα και όμορφη,
Πήγαινε στο κυνήγι;
Κι αυτός ο άνδρας που είχε ένα σχολειό κρατήσει
Ανέβηκε στο φτερωτό μας άλογο·
Κι ένας άλλος φίλος του και βοηθός
Ήρθε και στάθηκε σιμά του·
Θα κέρδιζε κι αυτός τη φήμη στο τέλος,
Τόση ήταν στη φύση του η ευαισθησία,
Τόσο γενναιόφρονη και τόσο γλυκιά ήταν η σκέψη του.
Κι έναν άλλο έχω ονειρευτεί
Ένα μέθυσο, ματαιόδοξο κι αγροίκο.
Που είχε πράξει τόσα πικρά
Σε φίλους που έχω στην καρδία κοντά,
Κι όμως τον θυμάμαι στο τραγούδι μου·
Κι αυτός το ρόλο του έπαιξε
Σ’ αυτή την τετριμμένη κωμωδία·
Κι αυτός άλλαξε στην ώρα του,
Κι ολότελα μεταμορφώθηκε:
Μια ομορφιά φρικτή έχει γεννηθεί.
Καρδιές μ’ ένα μονάχα σκοπό
Σε καλοκαίρια και χειμώνες μοιάζουν
Στην πέτρα με μάγια σμιλεμένες
Να χαλάνε τ’ ολοζώντανο ρέμα.
Το άλογο που έρχεται απ’ το δρόμο,
Τον καβαλάρη, τα πουλιά που φτερουγίζουν
Απ’ το ‘να σύννεφο στ’ άλλο που σωριάζεται
Αλλάζουν από ώρα σε ώρα·
Όπως η σκιά από ‘να σύννεφο
Στα νερά του ποταμού
Αλλάζουν από ώρα σε ώρα·
Η οπλή γλιστρά στις όχθες,
Και μ’ ένα παφλασμό τ’ άλογο ορμά στα νερά,
Οι μακρόποδες νερόκοτες βουτούν,
Και η κλώσα αποζητεί τον πετεινό·
Ζώντας απ’ ώρα σε ώρα:
Κι η πέτρα ανάμεσο τους.
Θυσία ατέρμονη
Κάνει απ’ την καρδία την πέτρα
Ω, μα πότε θ’ αρκέσει
Αυτό είναι τ’ ουρανού το μερτικό, Το μερτικό μας
Να ψιθυρίζουμε το ‘να όνομα μετά το άλλο,
Όπως η μητέρα τ’ όνομα του παιδιού της
Όταν ο ύπνος θα έρθει τελικά
Σε αυτά τα μέλη που τρέξανε τόσο μακριά.
Τι μένει πια από τούτη τη νυχτιά;
Όχι , όχι νύχτα μα θάνατος·
Ήταν ανώφελος ο θάνατος στο τέλος;
Η Αγγλία στον όρκο της πιστή
Ακόμα και μετά από όσα γίναν και όσα ειπωθήκαν.
Ξέρουμε τα όνειρά τους αρκετά·
Για να ξέρουμε πως όσοι ονειρεύτηκαν έχουν πεθάνει·
Κι αν η υπερβολή της αγάπης
Φρενιασμένους τους έστειλε στο θάνατο
Θα το πω μ’ ένα στίχο-
Ο ΜακΝτόνα κι ο ΜακΜπράιντ
Κι ο Κόννολυ κι ο Πήρς
Από τώρα και σε μελλούμενους καιρούς,
Όπου φορούν τα Πράσινα[2],
Όλα αλλάζουν, αλλάζουν ολότελα:
Μια ομορφιά φρικτή έχει γεννηθεί.
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Η ημερομηνία της εξέγερσης, δίνει στον Yeats την ευκαιρία να αξιοποιήσει ένα μοτίβο γερά θεμελιωμένο στην ευρωπαϊκή παράδοση, τον σκληρό μήνα Απρίλιο. Το Πάσχα, η εβδομάδα των παθών και η επερχόμενη σταύρωση που συχνά πέφτει τον μήνα Απρίλιο, πάνω στην πρώτη άνθιση της άνοιξης, έκαναν τον μήνα αυτόν στην ποίηση να φαντάζει συχνά μαρτυρικός. Στον Eliot «April is the cruelest month», «ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρότερος», και στα δικά μας «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,/ κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε». Η σύνδεση με το Πάσχα επίσης προσφέρει και το έδαφος στο να συνδεθεί ο ένας προϋπάρχων μύθος θυσίας του εσταυρωμένου με έναν άλλο που μόλις τώρα γεννιέται: τον μύθο της θυσίας των ηρώων της εξέγερσης του 1916. Την ίδια στιγμή τον Απρίλιο τον μήνα της άνοιξης, συμβαίνει το αποτρόπαιο θαύμα, η ομορφιά η φρικτή της βλάστησης μέσα από το νεκρό χώμα του χειμώνα, οι αρχαίοι κέλτικοί μύθοι που περιστρέφονται γύρω από τον θάνατο του χειμώνα και την αναγέννηση της άνοιξης ξαναζούν μέσα από την επανάσταση του 1916, όπου μετά τον θάνατο των εξεγερμένων θα έρθει μια μέρα η αναγέννηση της ελευθερίας. Το ποίημα ακολουθεί μερικές ασυνήθιστες επιλογές ως προς το μήκος του κάθε στίχου και το μέτρο, κυρίως επειδή ο Yeats επιδίωκε οι τεχνικές λεπτομέρειες του ποιήματος να απηχούν τον ιδεολογικό του σκοπό, γι’ αυτό και η πρώτη και η τρίτη στροφή αποτελούνται από 16 στίχους αντιπροσωπεύοντας και την χρονιά (1916) αλλά και τους 16 άνδρες που εκτελέστηκαν κατά την διάρκεια της εξέγερσης[3]. Να σημειωθεί ότι αυτές ακριβώς οι στροφές έχουν έναν σημαντικό παρασκηνιακό χαρακτήρα, καθώς συνθέτουν το φόντο των γεγονότων που αφηγείται το ποίημα, το ανθρώπινο περιβάλλον της πόλης και το φυσικό περιβάλλον που αποτελούν το πλαίσιο ανάδυσης της ιστορίας αυτών των γεγονότων, τα οποία ακριβώς επειδή μοιάζουν να αναδύονται από τα σπλάχνα της γης, της ίδιας της Ιρλανδίας, δεν είναι πια ιστορία, αλλά ένας μύθος, ένας εθνικός μύθος. Οι άλλες δύο στροφές (2,4) αποτελούνται από 24 στίχους παραπέμποντας στην ημέρα της εξέγερσης (24 Απριλίου) και σκιαγραφούν τα πορτραίτα των πρωταγωνιστών της εξέγερσης, πρόσωπα τα οποία ο Yeats γνώριζε προσωπικά και τώρα τα παραδίδει στην αχλή του μύθου. Όλο το ποίημα αποτελείται από 4 στροφές που παραπέμπουν στον Απρίλιο, τον τέταρτο ημερολογιακό μήνα, παράλληλα όμως το 4 συμβολίζει κατά την μυστική θεολογική παράδοση με την οποία ήταν εξοικειωμένος ο Yeats (Πλωτίνος, Swedenborg) την πληρότητα, το θεμέλιο του σύμπαντος[4]. Στο ποίημα η τετράδα (τόσο των στίχων, όσο και των ηρώων) οδηγεί και αυτή σε μια πληρότητα, τα τέσσερα στοιχεία ίσως που θεμελιώνουν την ύπαρξη, η πόλη, οι ήρωες, η γη, και η πατρίδα, συνθέτουν έναν κόσμο, ένα κόσμο που έρχεται κοντά μας μέσα από αυτούς τους στίχους και μας δίνει την δυνατότητα να νιώσουμε εκείνη την θυσία την μακρινή, σαν μια θυσία δικιά μας, σαν ένα δικό μας αγώνα, σαν ένα δικό μας μύθο.
Κατά την κατάρτιση της μετάφρασης αυτής είχα υπόψη μου κατά κύριο λόγο τα αντίστοιχα πονήματα του κ. Τσαλαπάτη και του κ. Κουτσουρέλη, στόχος της δικής μου εκδοχής, ήταν να γίνει μια απόδοση του ποιήματος όσο το δυνατόν πλησιέστερη στο νόημα, γι’ αυτό και πήρα ορισμένες ελευθερίες σχετικά με το μέτρο και την έκφραση, που κάνουν μεν την μετάφραση νοηματικά όσο το δυνατόν πιο πιστή αλλά όχι το ίδιο πιστή όσων αφορά την τεχνοτροπία και το ύφος. Σκοπός μου εν τέλει ήταν περισσότερο να συνεισφέρω σε μια εκ του σύνεγγυς νοηματική ανάγνωση του ποιήματος, που θα έδινε στον αναγνώστη την δυνατότητα να κατανοήσει την ουσία της γραφής του μεγάλου ποιητή.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Αναφέρεται πιθανόν στον «μεθυσμένο ή επι σκηνής Ιρλανδό» (stage Irishman), χαρακτήρα σε κωμικές παραστάσεις του Αγγλικού θεάτρου, ο οποίος ενσάρκωνε όλες τις προκαταλήψεις και τις λοιδορίες των Άγγλων απέναντι στους Ιρλανδούς. Πιθανόν ο Yeats να επιδιώκει να ειρωνευτεί την αγγλική αντίληψη που φαντάζεται τους Ιρλανδούς επαναστάτες σαν παλιάτσους.
[2] Πράσινο είναι το εθνικό χρώμα της Ιρλανδίας, η οποία σε πολλά παραδοσιακά ιρλανδικά τραγούδια παρουσιάζεται σαν «η πράσινη χώρα».
[3] Βλ. Marguerite Helmers, «Easter, 1916 by William Butler Yeats», στο poemanalysis.com, 2017.
[4] Περισσότερα σχετικά με αυτό το θέμα, βλ. W.B. Yeats, Μυθολογίες και οράματα, μτφρ. Ηλιόπουλος Σ., εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 1999.
Βιογραφικό σημείωμα:
Λέγομαι Πάρις-Κωνσταντίνος Γεωργίου, είμαι 26 χρόνων και μεγάλωσα στην Αθήνα, πήρα το πτυχίο μου από την σχολή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών το 2017 και την ίδια χρονιά ξεκίνησα της σπουδές μου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με αντικείμενο την γενική και συγκριτική γραμματολογία. Αυτή είναι η πρώτη μου απόπειρα να δημοσιεύσω κείμενο μου οποιουδήποτε τύπου.
