Είναι αληθινό γεγονός ότι η ιστορία της χώρας μας γράφτηκε, γράφεται και στο μέλλον θα γράφεται από τους ιστορικούς, αλλά ο πολύς κόσμος, δηλαδή το ευρύ κοινό, συχνά δεν μπορεί εύκολα να τη μάθει και να την κατανοήσει από τις πραγματείες των ιστορικών, όπου καταγράφονται γεγονότα χρονολογίες κ. α. Εδώ ακριβώς παίζει σημαντικό ρόλο η λογοτεχνία, η οποία δίνει το ιστορικό γεγονός σε μια μυθιστοριοποιημένη μορφή, με την οποία έντυσαν τα παρελθόντα γεγονότα ικανοί λογοτέχνες.
Από τη θέση αυτή αντιλαμβανόμαστε ότι το ιστορικό μυθιστόρημα διευκολύνει την πρόσβαση των αναγνωστών του στην ιστορία. Συνεπώς δεν τέρπει απλώς, αλλά διδάσκει τους αναγνώστες του. Έτσι και το συγκεκριμένο μυθιστόρημα του Δ. Βαρβαρήγου σημαντική αξία έχει ο διδακτικός ρόλος του, γεγονός που αναφαίνεται και από το σύνολο λογοτεχνών, οι οποίοι έχουν επιλέξει το δικό τους μύθο γύρω από το πρόσωπο της Υπατίας. Βέβαια, η διδακτική λειτουργία ενός διδακτικού μυθιστορήματος προϋποθέτει και την ύπαρξη της ιστορικής αλήθειας, η οποία βέβαια προϋπάρχει ανεξάρτητα από τις καταγραφές της ιστορίας
Μελετώντας το μυθιστόρημα «Υπατία» του Δ. Βαρβαρήγου διαπιστώνουμε ότι ο συγγραφέας επιδιώκει να θέσει τον αναγνώστη σε μία διερευνητική διαδικασία για την απόκτηση της γνώσης, δίνοντας έτσι απάντηση στον τρόπο απόκτησης και στη σημασία αυτής της γνώσης. Στην προκείμενη περίπτωση η γνώση είναι απόρροια μιας αγωγής που έχει στόχο το μορφωτικό ιδεώδες και την ηθική αξιολογία με βασικό πρότυπο προς μίμηση την Υπατία, μια προσωπικότητα με διανοητικές και ηθικές αρετές. Συνεπώς, η γνώση αφορά από τη μία το μορφωτικό ιδεώδες που χαρακτηρίζει την εποχή και το περιβάλλον της Υπατίας και από την άλλη τις ηθικές αξίες της.
Με εύστοχο τρόπο ο συγγραφέας μέσα από την περιγραφή του θίγει δύο καίρια σημεία τα οποία χαρακτηρίζουν τον κόσμο της κλασικής και ύστερης αρχαιότητας. Πρώτον, το δικαίωμα του ανθρώπου ως ελεύθερου και δημοκρατικού πολίτη να ζει, να σκέφτεται και να δρα ελεύθερα με λογική και φρόνηση, μη λησμονώντας την πλατωνική αντίληψη για την τριμερή διαίρεση της ψυχής, στην οποία το λογιστικόν αντιστοιχεί με τη φρόνηση και τη Σοφία. Εμφανώς, η Υπατία έχει ως αφετηρία στη φιλοσοφία της τις πλατωνικές και νεοπλατωνικές απόψεις. Δεύτερον, ο Βαρβαρήγος θίγει το βασικό ζήτημα της ανισότητας των φύλων που έχει τις ρίζες του στην αρχαία εποχή και δεν έπαψε μετά από τόσες αιώνες να υφίσταται μέχρι και σήμερα σε ορισμένες κοινωνίες. Στο πλαίσιο αυτό η Υπατία εκπροσωπεί για το Βαρβαρήγο μια φωνή διαμαρτυρίας και φεμινιστικού στοχασμού, η οποία θυσιάστηκε στο βωμό της ανθρώπινης Ελευθερίας και ισότητας. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας καταφέρνει να διδάξει με το μυθιστόρημα του τις αληθινές ηθικές αξίες, που είναι βέβαια διαχρονικές και πάνω σε αυτές θεμελιώνεται η ανθρώπινη ζωή. Στο στόμα της Υπατίας ο Βαρβαρήγος βάζει λόγια τα οποία βρίσκουν εφαρμογή ακόμα και σήμερα, δημιουργώντας έτσι μία γραμμική σχέση ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα. Το επίκεντρο αυτής της σχέσης, που έχει συνάμα και διδακτικό περιεχόμενο, εντοπίζεται στην αξία της ανθρώπινης ζωής και του εσωτερικού πλούτου της ανθρώπινης ψυχής. Όχι μόνο στην εποχή της Υπατίας αλλά και μέχρι σήμερα: «Την πιο φθηνή τιμή την έχει η ανθρώπινη ζωή. Κάνεις δεν σέβεται, δεν υπολογίζει τον εσωτερικό πλούτο που κρύβει ο άλλος μέσα του. Ανενδοίαστα τον κρίνει και τον κατακρίνει, αν είναι αντίθετος με τα συμφέροντα ή δυσχεραίνει την απόκτηση της προσωπικής του ωφέλειας. Ζούμε σε μία εποχή που άνθρωποι και συνειδήσεις ξεπουλιούνται…»
Η αξιολογία της ανθρώπινης ζωής θα πρέπει να βασίζεται στον αλληλοσεβασμό, στην ανιδιοτέλεια και στη σωφροσύνη.
Η Ξανθίππη Σ. Μπαλλή είναι διδάκτωρ στην Πολιτική Φιλοσοφία στο ΑΠΘ
